Liber Ricardi Archiepiscopi
Armachani De Pauperie
Salvatoris.

IOHANNES.

Quia circa rerum propter hominem creatarum inferius in hoc mundo dominium, proprietatem, possessionem, ius utendi, et usum, ac circa voluntariam abiectionem huiusmodi rerum et earum iurium propter Deum, plurimi diversa atque adversa scripserunt, occasione sumpta ex doctrina ac gestis Salvatoris, domini nostri Iesu, et apostolorum atque discipulorum ipsius, que in Evangelio ac Apostolorum Actibus et literis describuntur; unde diversi viri sanctitate preclari atque sciencia, diversos ordines instituendo, eis diversas regulas ediderunt, veluti sancti Basilius, Augustinus, Benedictus, Dominicus, et Franciscus, eorundem ordinum regulas institutas evangelicis et apostolicis preceptis et Salvatoris nostri apostolorum ac discipulorum ipsius gestis et actibus, ut asserunt, conformando; super quibus nichilominus diversis temporibus sancti Romani pontifices questionum surculos ex ipsis regulis * sepius excrescentes auctoritate apostolica succiderunt; in nullis tamen scripturis quas repperi super premissis potest meus animus quietari: unde, quia iam cerno te preter solitum a studio ociosum, in Iesu nomine te requiro ut quod super ipsa materia Deus tibi dederit in scribendo, profunditate materie ac multitudine doctorum super ea scribencium nequaquam obstantibus, omni verecundia ac timore postpositis, eundem Iesum solum habens pre oculis, mihi pandas, ita ut que ac qualis sit illa paupertas, que in regula beati Francisci et Decretalibus summorum pontificum, et precipue in illa Decretali domini Nicholai III, Exiit, de verborum significacionibus, libro sexto, describitur, et qualiter ipsa eadem Decretalis et Decretales domini Iohannis pape XXII, Ad conditorem, Cum inter, Quia quorundam, et libellus ipsius Quoniam vir reprobus, sua bulla munitus, se invicem super istius paupertatis materia non impugnant, si fieri poterit, manifestes. Et ne propter librorum tuorum carenciam te excuses, ecce tradendi modum hunc tibi prescribo, ut si ea que mihi querenti affirmare conaberis sacris Scripturis diffinicionibus, seu assercionibus summorum pontificum, seu sacrosancte ⁵ Romane ecclesie aut racionibus vivis communias respondendo, nullius testimonio doctoris adiecto, mihi satisfieri reputabo.

RICARDUS.

Non audeo tibi obsistere, me in tam potentis, tam dulcis, ac tam dilecti nobis Ducis nomine adiuranti ⁶ . Intremus ergo in istam caliginem, servata forma quam nobis prefigis, ipso Iesu duce nostri itineris ex intimis nostris visceribus invocato, qui omnibus ad eum vigilantibus in suis viis hilariter se ostendit. Verum, quia in litteris phisicis didicisti quod privaciones per suos habitus agnoscuntur, et constat paupertatem privacionem quodam modo ⁷ existere, lege racionis artamur ab opulencia atque rerum dominio et aliis rebus seu iuribus (si que sunt) ditantibus; iuxta modum tamen loquendi in sacris Scripturis nobis expressum, nostrum negocium exordiri. Nec in isto negocio sensus primarios seu derivatos nominum aut verborum iuxta radices gramatice audemus aut debemus omittere; cum in fine Decretalis prefate, Exiit, de materia quam prefigis inhibeatur expresse sub pena gravissima, licet per dominum Iohannem suspensa, hoc modo: Itaque sub pena excommunicacionis et privacionis officii ac beneficii districte precipimus ut presens constitucio cum ipsam legi contigerit, sicud prolata est, ita fideliter exponatur ad litteram ⁸ ; concordancie, contrarietates, vel adverse opiniones a lectoribus seu expositoribus ⁹ minime inducantur; super ista constitucione glose non fiant, nisi forsitan per quas verbum vel verbi sensus seu construccio vel ipsa constitucio quasi gramaticaliter ad litteram vel intelligibilius exponatur; nec intellectus ipsius per legentem depravetur in aliquo seu* distorqueatur ad aliud quam litera ipsa sonat. Ceterum, cum in Iesu sapiencie ducis nostri dextera sit longitudo dierum, et in sinistra eius divitie et gloria, Salomone prodente; cum insuper ipse sit rex regum et dominus dominancium et universe dominus creature (unde consequitur opulenciam omnem ac cuncta creature dominia ac cetera iura ditancia non esse nisi dona ipsius qui dat omnibus affluenter): primo compellimur ex ordine racionis inquirere, quale, qualiter, et quibus racionibus competunt illi dominia et alie res ditantes; ac deinde creaturarum diversa dominia ac iura ditancia, eo ordine quo a dominio et aliis iuribus creatoris descendunt, describere, aut aliter, prout eidem Duci nostro placebit, agnoscere. Tu igitur inquirendo exprime quid intendis.

IOHANNES.

Incipe numerare, si placet, principia seu causas per que quis dives efficitur.

RICARDUS.

Tuum est ea exprimere et meum expressa discutere.

Ioh.

Mihi videntur circa divicias ista in principio huius a te numerata principia esse ditancia.

RIC.

Ista ditacionis principia clarius et magis aperte distingue, et dic primo in quo distinguitur rei cuiusvis proprietas ab eius dominio.

Ioh.

Hec duo se habent secundum subtus et supra; quoniam omnis proprietas est dominium, non econtra: sic quod proprietatem non appello nisi proprium rei dominium, scilicet, quod uni soli convenit dominanti.

Ric.

Cum ergo unius rei sint plura dominia, quorum quodlibet convenit uni soli, sicut unius baronie baro habet dominium proprium, dominus eius comes habet eiusdem baronie dominium proprium, dux eius habet baronie ipsius proprium sibi dominium, et rex eius eciam habet sibi proprium regale dominium; ita consequitur quod quisque istorum habet proprietatem huiusmodi baronie. Nemo autem, ut puto, ambigit quin habens proprietatem rei cuiusvis potest re ipsa uti sine ¹⁰ alterius cuiusque iniuria; et ita consequitur quod quisque istorum potest uti baronia sine cuiuslibet alterius eorundem iniuria; et ita quilibet maiorum predictorum potest sine baronis iniuria redditus baronie (ut videtur) accipere et eis uti pro voto: quod veritatem non habet.

Ioh.

Sic sequi videtur, cum non video quomodo possit id stare, quoniam baro uti potest et debet libere redditibus baronie uti, non eius superiores domini, nisi velit.

Ric.

Non recte hoc astruis, quoniam si baro vellet regi, duci, aut comiti suo resistere, ne usum congruentem suo dominio in baronie redditibus exerceret, ita ¹¹ baro suo domino iniuriam irrogaret, cum usus sui dominii in subiectis suo dominio sibi sit iustus et debitus: verbi gracia, si comes, dux, aut rex ad par-liamentum suum aut ad guerram iustam eos communiter concernentem * baronem vocaret et stipendia racionabilia certo numero militum de redditibus baronis pro communi guerra gerenda statueret, iuste id ageret, nec baro sine iniuria eius posset obsistere; sic in aliis casibus satis multis: et ita rex, dux, et comes suo casu possunt uti libere redditibus baronie, eciam ipsa persona baronis; tamen non habent proprietatem in redditibus baronie neque in corpore baronis, licet quisque eorum habeat super baronia proprium sibi dominium: unde consequitur quod non omne dominium proprium uni soli est, aut dici potest, proprietas.

Ioh.

Sic cerno, quia dominium predictorum superiorum, licet sit singulis dominium proprium, non est respectu baronie plenum aut integrum; cum non possit quisquam illorum maiorum baroniam illam dare aut vendere, neque aliquod actum dominii in ipsa baronia integre sive generaliter exercere, sicuti potest baro: sic quod mihi videtur quod dominium baronis in ipsa baronia per quod dominium baro potest omne genus usus baronie gene-raliter et integre exercere, dici debet proprietas, non aliquod dominium aliorum.

Ric.

Omni proprio correspondet proprietas; igitur, sicut quisque istorum habet dominium proprium, ita in quocunque ipsorum est una proprietas. Set forsitan non advertis quod alia est proprietas dominii, alia rei dominate proprietas. Habet enim quisque istorum proprietatem sive solitudinem aut singularitatem unius in ipso existentis dominii, et ita eciam habet baro; set preter hanc proprietatem baro habet solitudinem, singularitatem, sive proprietatem baronie, quia pro voto suo racionabili potest omne genus usus in baronia libere exercere. Proprietas enim a proprie, et proprie a prope descendit; quoniam quod uni est proprium est sibi prope, quia ad votum eius reponitur, sive iuxta, vel prope ¹² voluntatem ipsius, ad similitudinem rei iuxta vel prope quamquam in loco reposite: unde consequitur quod proprietas rerum ditancium est dominium immediatum et integrum rerum ipsarum. Hoc interim habe certum, donec suo loco tractemus inferius quid apcius dici et qualiter describi possit proprietas; et de aliis, sicut libet, perge ulterius requirendo.

Ioh.

Dic de iure utendi, in quo a dominio est distinctum; videtur enim mihi quod omne dominium est ius re dominata utendi, et pariter omne ius utendi videtur esse dominium.

Ric.

Puto expediens ut dominia prius distinguas, ut sic quod queris clarius elucescat. Dic ergo quot sunt genera dominiorum vere distincta.

Ioh.

Mihi videtur in genere tria dominia: divinum, angelicum, humanum.

Ric.

Recte tibi est visum; set humanum dominium videtur diversa dominii genera continere, scilicet, naturale sive originale, et adventicium sive politicum (a polis quod est pluralitas sive civitas ita dictum). Et hoc secundum genus humani dominii, scilicet politicum, in tria genera a philosophis est partitum, in domesticum (a domo sic dictum), in civile (a civitate seu * civibus derivatum), et in regnum: que tria debes ita distinguere ut domesticum dominium ad bona unius familie unius immediati domini, civile ad bona civitatis seu communitatis multorum dominorum immediatorum, et regnum ad bona unius regni sive regiminis unius domini super multos minores dominos aut unum inferiorem dominum referantur; ita quod regnum in hoc sensu philosophico commune est ducatui, marchionatui, comitatui, principatui, baronie, milicie, et omni dominio sub se plura dominia minora et minores dominos continenti; quia descendit ab hoc verbo rego: amplius tamen habent in sensu quam verbum ipsum, scilicet dominium in ipsum regnum habente, respectu tocius quod supponitur sue regie dignitati; verbum vero regere dominium non importat.

Ioh.

Qualiter rex affirmari possit dominus baronie, ut est tactum supra, non video, ex quo nec vendere baroniam potest nec dare nec libere proventibus eius uti.

Ric.

Supra tibi respondi quod tale dominium non est plenum aut integrum; set quia sibi competunt aliqui actus dominii, qui sunt proprii actus eius, ideo suo modo vocatur et extat dominium. Nullus enim nisi dominus potest auctoritate propria minorem dominum sibi subiectum compellere ad sumptus faciendos, et sumptus tales in casu de bonis alterius facere, sicut supra descripsimus regem posse facere de bonis ¹³ baronis: unde ista dominia, secundum hoc quod magis aut minus habent de auctoritate propria, respectu actuum propriorum dominii, dicuntur dominia magis aut amplius disiuncta atque perfecta. Ex istis vales, si velis, attendere qualiter ius utendi a dominio sit distinctum; quoniam omne dominium est veraciter ius utendi, sicud omnis proprietas est dominium, non econtra; quoniam ius utendi non semper est dominium, cum unus alteri possit concedere uti re sua, in ipso concedente remanente dominio: habent enim locatarii et commodatarii et licenciati rebus sibi locatis et commodatis ab aliis ius utendi, et tamen non habent in illis rebus dominium.

Ioh.

Istud satis attendo, et placet istis nominibus uti hoc modo. Dic qualiter possessio a dominio et aliis principiis est distincta.

Ric.

Possessio est immediatus fructus seu effectus dominii, medius inter dominium rei et usum ipsius; quoniam nemo habens dominium potest uti suo dominio nisi prius rem dominatam possideat, et possessio rei de iusticia domino debetur: unde constat quod ipsa possessio a dominio suo distinguitur. Set de hiis infra apcior erit locus diffusius perscrutandi.

IOHANNES.

Perge ergo ulterius, quia usum credam distinctum ab aliis principiis, donec inferius suo loco super hoc inquirendo obiciam. Fuitne Deus factus dominus ex tempore, sive in tempore, sive ante tempus inceptum?

RICARDUS.

Deus dominus dicitur relative adextra, et ob hoc ad creaturam sic dicitur: verum quia in philosophia Aristotelis, octavo Phisicorum, didicisti quod res permanens primum habet essencie* sue, non ultimum; tempus vero essencie sue primum non habet, et nihilominus subiectum permanens presupponit; consequitur quod subiectum temporis in instanti sive momento inchoativo, licet non continuacio temporis, fuerat ante tempus, nec potuit quevis res esse cuius Deus non erat dominus (alioquin tunc Deus non erat omnipotens, quando dominio caruit rei illius): igitur Deus fuit dominus saltem subiecti temporis in mundi origine ante tempus.

Ioh.

De novo ergo in primo mundi momento Deus factus est dominus. A se igitur an ab alio dominus est effectus?

Ric.

Factum et effectum non nisi inproprie Deo conveniunt, cum in sensu suo processiones a Deo insinuent: Dei tamen sublimia balbuciendo, ut possumus, resonantes dicimus Deum factum esse dominum, eo quod per eum factum est ut esset dominus; et sic primo a se tanquam causa primaria, et secundo a sua factura tanquam a causa secunda immediata factus est dominus; sicut gignens causa est prima qua ipse pater efficitur, et ab eo genitus est causa immediacior et secunda quare ille qui gignit pater nihilominus appellatur.

Ioh.

Creatura igitur est causa divini dominii.

Ric.

Non sequitur; quoniam non aliud extat divinum dominium quam Deus, cujus nihil est causa. Est tamen creatura causa quare Deus est dominus et quare vere Deus valet dominus appellari, sicut in logica didicisti quod relativa posita se ponunt et perempta se perimunt; quod debes accipere quoad relacionem seu relativam nominacionem, nequaquam quoad res ipsas relatas; quoniam filius non est causa patris, set econtra: est tamen filius causa, qua posita pater suus pater vocatur et pater existit, et qua perempta pater desinit esse pater; et sic eo modo quoad nominacionem relativam perimitur unico filio suo perempto: pariter de Deo intellige quod dicitur dominus creature.

Ioh.

Assencio: set ita sequitur quod Deus in primo momento temporis dominus esse incepit.

Ric.

Sic sequitur et est ita.

Ioh.

Patere, queso, ut forte minus prudenter parumper obiciam. Ecce, ut mihi videtur, sicuti esse prius est quam agere, sic esse alicubi prius est quam agere ibi; et pariter de creacione mihi videtur, scilicet, quod sicut prius est Deum esse quam creare, sic prius est Deum esse ubi mundus est, quam mundum ibi creare: locus ergo aut situs, seu ubi, creacioni Dei presupponitur; nec potest locus aut ubi esse cuius Deus non est dominus, ut affirmas: prius igitur causalitate Deus est dominus quam creet aliquid, et prius fuit Deus dominus loci aut situs quam mundum creavit.

Ric.

Lapsus sapientis dici potest hic punctus ¹⁴ quem tangis, quoniam legi cuiusdam doctoris sancti et clare doctrine scripturam, in qua propter racionem quam tangis extra mundum et ante mundum vacuum infinitum, seu ubi infinitum, astruxit: quod tamen fidem catholicam patenter enervat, si ubi aut vacuum res existens aliqua affirmetur; quoniam illius vacui infinitum * Deus auctor non fuerat, nec esse potuerat, cum omne infinitum sit infactibile a quocumque: si vero vacuum infinitum non esse res aliqua astruatur, consequitur nichil posse in eo fieri aut creari, et ob hoc frustra fingitur creacioni supponi. Unde e contrario acute debes advertere quod, sicut agere alicubi (de situ corporali, intellige ¹⁵ ) presupponit agens ibi esse, sic econtra creantem esse alicubi presupponit ibi creare: cuius ista est racio, quoniam creans totum, scilicet, producens de nihilo aliud alicubi, non potest nisi in suo creato. Non enim est creator in loco nisi per accidens, scilicet, quia est simul cum suo creato; nec creatum esse potest nisi per creacionem: et ita consequitur quod creator seu creans non potest esse in situ rei create nisi per accidens, scilicet, quia ibi creat. Unde clarescit de creatore mundi, quod ideo fuit in primo momento temporis in situ mundi, quia ibi mundum creavit. Et fundamentum istius est quia creans totum nichil supponit preter se ipsum, et ob hoc ante creacionem et creaturam nusquam est, et per creacionem est ibi ubi rem creat; at econtra agens presupponens se esse in loco ut agat, prius est natura et a causalitate ¹⁶ ubi agit, quam ibi agat. Igitur ex quo Deus non exigit nec supponit se esse in loco ut agat creando, sicut nec tempus supponit (quia creacio nichil presupponit preter creativam potenciam), omnino consequitur quod Deum esse alicubi causa non fuit, nec esse potest aut potuit, quod Deus creat alicubi; sicut nec Deum esse aliquando causa esse potuit aut potest quod Deus aliquando creavit aut creat. Et est fixum quod diximus, scilicet, quod Deus in primo instanti originis mundi incepit esse dominus, nec dominus ante fuit.

IOHANNES.

Sic racio patefacit.

RICARDUS.

Ex quo igitur Deus in mundi origine fuit, sive opera sex dierum erant simul facta, iuxta illud, Qui vivit in eternum simul creavit omnia, Eccli. xviii. I (quam sentenciam videtur beatus Augustinus tenere); sive opera illa fuerant suc-cessionibus sibi distinctis creata, (quam sentenciam communiter ceteri doctores tenent et nos credimus veriorem, sicut in quodam libello per te a nobis exacto ostendimus), Deus esse incepit dominus rerum omnium creatarum. Tu igitur dic racionem aliquam unam aut plures, si nosti, huius divini dominii.

Ioh.

Raciones iste mihi videntur: Deum dicimus dominum, quia cuncta fecit de nichilo et cuncta preservat a nichilo; amplius incomparabiliter intrinsecus in ipsorum essencia ea presens ubique supportans atque sustentans, quam sol lucem sustentat in aere vel in aqua. Et sic, sicut scriptum est Sapiencie viii. I, Attingit a fine fortiter, quia insuper cuncta gubernat pro nichilo, scilicet, utilitatem sibi nullam acquirens, ideo ipsum rerum omnium dominum reputamus. Unde in Scriptura sic sequitur: Et disponit omnia suaviter; ubi, ut mihi videtur, Scriptura adiecit suaviter, quia nullum pro suo regimine mercedem recipiendo * molestat. Ecce tres huius divini dominii raciones: tu eas discute, et ostende quid tibi videtur.

Ric.

Nimis indeliberate hoc astruis; quoniam prius natura est Deum esse dominum rerum quas fecit, quam sic eum ipsas res creatas ab eo gubernare; quoniam ad rerum esse per creacionem sequitur creatorem dominum esse earum, eciam si nunquam eas postea gubernaret: unde sancta Iudith in cantico suo ait, Tibi serviat omnis creatura tua, quia dixisti et facta sunt (Iudith xvi. 17), causam dominii creacionem ostendens. Quia enim per creacionem nature Deus dominus rerum efficitur, ideo ad eum, tanquam ad dominum et suorum operum dilectorem, eas pertinet gubernare; sicut scriptum est Sapiencie xi. 25, Diligis enim omnia que sunt, et nichil odisti eorum que fecisti, ubi ex faccione rerum operatoris insinuatur dileccio; ex qua infert gubernacionis effectum hoc modo, Parcis autem omnibus, quoniam tua sunt, Domine. Nec dubium quin, sicut parcit omnibus quia sua sunt, sic in omnibus exercet ceteros actus regiminis quia sunt sua; sicut sacer psalmista expressit hoc modo, Suavis Dominus universis, et miseraciones eius super omnia opera eius. Allevat Dominus omnes qui corruunt, et erigit omnes elisos. Oculi omnium in te sperant, Domine; et tu das escam illorum in tempore oportuno. Aperis tu manum tuam, et imples omne animal benediccione. Et ita consequitur quod Deum res gubernare sit natura seu causa posterius quam Deum dominum esse ipsarum; et ob hoc ex gubernacione rerum pro nichilo sive sine mercede causam originalem divini dominii, de qua sumus locuti, non ¹⁷ recte assignas.

Ioh.

Precipitasse me fateor.

Ric.

De sustentacione seu preservacione ¹⁸ insuper a nichilo idem videtur, quoniam posito per inpossibile quod Deus ita res egisset in prima rerum origine quod res facte per se existerent sicut existunt res naturales ab agentibus per naturam producte, et artificiata ab artificibus suis facta, que postquam sunt producta aut facta nequaquam suo auctore ¹⁹ indigent in essendo; tunc Deus dominus rerum fuisset, licet eas nullatenus conservasset. Unde consequitur in principio quod prius natura Deus rerum est dominus quam eas conservet. Unde videtur quod dominium ita immediate consequitur ²⁰ ad creacionem quod conservacio rei create nequaquam causaliter ipsum precedit. Pariter, sicut cum voluntas tua actum suum liberum intra ²¹ se producit, domina est ipsius ex ipsa produccione immediate, prius origine quam actum conservet, sic quod causa primi ²² dominii Dei seu racio est ipsa rerum creacio; non conservacio, neque gubernacio sive direccio.

IOHANNES.

Hoc libenter accipio; set suspectum habeo verbum dominii primi quod adicis.

RICARDUS.

Ne te fallat falsa suspicio, noveris quod illud adieci, quia racione conservacionis rerum a Deo, quam provide descripsisti, * posito per inpossibile quod Deus res nequaquam creasset de nichilo, eorum quoquomodo dominus diceretur; quoniam eo modo res abintra conservare sive preservare ne cadent in nichil, ut ante creacionem extiterant ²³ , licet (ut infra clarescet) Dei possessio nuncupatur composicione prioris dominii, nichilominus tamen dominium Deo seu titulum dominandi, sicut eas creare, attribuit, set non primum dominium, quod racione creacionis accepit: de quo scribitur, Deut. xxxiii. 18, Deum qui te genuit dereliquisti, et oblitus es Domini creatoris tui; ubi dominium racione creacionis ascribitur. Racione insuper gubernacionis, quam superius racionabiliter expressisti, eciam si Deus res nec creasset de nichilo nec interius preservasset a nichilo, Deus rerum dominus quodammodo dici posset. Ita enim creator rerum omnium providenciam sive gubernacionem circa suas creaturas, et specialiter ac precipue circa humanam naturam exercet, quod nullum creatum ingenium ²⁴ sive creabile ad modum sui regiminis exercendi posset sufficere, nec ad modum ipsum noscendi a se posset attingere. Pro quo probando nobis sufficit apostoli exclamacionem attendere: O altitudo diviciarum sapiencie et sciencie Dei, quam incomprehensibilia sunt iudicia eius et investigabiles vie eius. Quis enim cognovit sensum Domini, aut quis consiliarius eius fuit, aut quis prior dedit et retribuetur ei? quoniam ex ipso et per ipsum et in ipso sant omnia (ad Romanos xi. 33-36). In quibus verbis michi videtur intendere tres raciones que a te superius sunt ex-pressa, ita ut ex ipso ad creacionem, per ipsum ad gubernacionem, et in ipso ad conservacionis sive sustentacionis beneficium referantur: ita ut ad dominium et ad sensum domini non solum pertineat quod ex ipso set quod per ipsum et in ipso sunt omnia. Cui dicto apostoli sentenciam similem et (ut verius dicam) eandem per os Moysi Spiritus sanctus expressit, Deut. xxxiii. 6, ubi prius, Numquid ²⁵ non ipse est pater tuus qui possedit te, fecit, et creavit te: quod ego ita puto apte posse intelligi, ut illa tria ad tria premissa beneficia referantur; creavit te ad creacionem, possedit te ad sustentacionem sive conservacionem, fecit ad regimen: quoniam in hoc verbo fecit gubernacio sive direccio ad perfeccionem apte accipitur, cum promovens aliquem apte eum facere affirmetur; qualis promocio creature cuiusque Dei gubernacione conficitur, ita ut apte Deus dicatur rem facere gubernando et ad perfectum ducendo. Vides ergo cur dixi primi dominii divini. Item ideo verbum primi adieci, quia dominium racione sustentacionis non dicitur in Deo proprie esse dominium, set verius rei a Deo dominate vera possessio sive detencio: propter quod nobis subtilius intimandum, cum propheta dicebat, O Israel quam magna est domus Dei, divinum dominium extollens, * adiunxit de possessione hoc modo, Et ingens locus possessionis eius, Baruc iii. 24; ut in verbo ingens, quod significat intrinsecam virtutem gignentem, scilicet interius gignens, nobis ostenderet quod Dei possessio in hac virtute gignitiva seu sustentativa vel supportativa consistit. Mihi enim videtur quod per hanc conservacionem res omnes continue verius fieri a Deo dicuntur, quam lux in acre vel in aqua continue a sole fieri affirmatur, sicut dixisti; sic quod conservacio rerum a Deo Dei possessio proprie appellatur, non ita proprie Dei dominium. Propter quod dicit psalmista litteraliter (ut michi videtur) ad Deum, Domine Deus meus, magnificatus es vehementer: confessionem et decorem induisti, amictus lumine sicut vestimento; amictus enim vestimento portando ²⁶ possidet vestimentum, sicut Deus, indutus decore seu lumine, lumen portat ne cadat in nichil. Gubernacio insuper magis proprie in Deo dici potest usus dominii et possessionis, quam dominium; sicuti in dominis temporalibus nobis notis rerum detencio sive conservacio ipsarum possessio, et earum gubernacio possidentibus accomoda effectus sive usus dominii et possessionis, non dominia, proprie appellantur. Ideo dixi tibi, loquendo tecum conformiter, quod nec conservacio nec gubernacio causa primi dominii divini dici potest.

Ioh.

Causam huius divini dominii attendo, scilicet, creacionem rerum ab omnipotente suo Auctore; et naturam possessionis divine eciam intueor esse conservacionem seu sustentacionem intrinsecam mundi tocius et omnium que sunt in mundo a Deo: et hec duo, scilicet, creacionem et sustentacionem, causas sufficientes usus mundi ac cuiuscunque rei a Deo existere clare conspicio. Et quod Deus in primo momento originis mundi fuit mundi tocius et omnium creaturarum dominus, et quod tunc habuit ipsorum verum dominium, aperte perpendo. Set nunquid earum in illo momento originis Deus proprietatem habuit an commune solum dominium, non ita michi extat perspicuum.

RICARDUS.

Si alius in prima mundi origine dominus nullus erat, Deus tunc, ut videtur, omnium rerum creatarum proprium de facto dominium sive proprietatem habebat.

IOHANNES.

Hec fateor; set quid de hoc tibi videtur ne celes.

Ric.

Si angeli simul cum mundo in primo momento originis rerum erant creati, estimo quod aliquarum rerum tunc in creacione dominium acceperunt; quoniam, sicut Deus in prima hominis primi origine ipsum hominem primum cum rerum aliquarum creavit dominio (ut suo loco inferius ostendetur), sic videtur angelos cum aliquarum rerum dominio, saltem spiritualium, intra ipsos; habitus animi intelligo, quos poterant augere, minuere, et ex toto abicere: de quo dominio infra tractatus se offeret oportunus.

Ioh.

Tu ergo ostende si tune erant * creati.

Ric.

Si dixero angelos per primam lucem creatam in mundi principio debere intelligi, de qua scribitur, Dixitque Deus, Fiat lux, et facta lux est ²⁷ (sicut aliqui non mediocris auctoritatis doctores dixerunt), non video qualiter precedentibus aptantur sequencia, nisi equivocacionem expressam Scripture sacre ascribam; quod michi congruum non videtur. Precedit enim, Terra autem erat inanis et vacua, et tenebre erant super faciem abyssi ²⁸ : et sequitur, Vidit Deus lucem, quod esset bona; et divisit lucem a tenebris; appellavitque lucem diem et tenebras noctem: et consequenter in opere quarte diei dicitur, Fiant luminaria in firmamento celi, et dividant ²⁹ diem et noctem ³⁰ . Si ergo dixerimus lucem spiritualem ibi debere intelligi, et tenebras abyssi spirituales, non potest id aptari diei et nocti, quas luminaria corporalia diviserunt. Idem ³¹ consequitur si per celum quod nominatur ibi, In principio creavit Deus celum et terram ³² , dixerimus angelos debere intelligi, cum statim ibi sequatur, Vocavit Deus firmamentum celum ³³ , et de luminaribus dicitur consequentur, Fiant luminaria in firmamento celi ³⁴ . Pariter non video quod per aliquid nominatum inter opera sex dierum debeant angeli aut possunt intelligi, sic quod in operibus sex dierum angeli subticentur. Nec hoc discrepat a primaria condicione rerum et ordine; quoniam homo sexto die creatus, in creacionis beneficiis permanens, nequaquam indiguisset, ut videtur, ministerio aut presidio angelorum (super quo forte Scriptura nos volebat instruere in numerando ea que propter innocentes homines erant facta, cos omittens): set eguit, commisso peccato, angelorum bonorum presidio, quoniam non ³⁵ solum res extrinsece sibi prius pro voto parentes set sua sibi membra propria rebellabant: unde tunc angelorum presidio indigebat. Et ob hoc statim de bonis angelis, commisso peccato, fecerat mencionem, non ante, nisi de apostata angelo temptatore, sicuti rei gerende series exigebat, et velate ³⁶ adhuc sub nomine alieno, qui cum suis complicibus nobis utiliter ³⁷ ad occultum ³⁸ exercicium deputatur. Verum, quia cum mundo creato motus incepit et tempus similiter, videtur racionabile quod in primo momento originis mundi celum tunc creatum circulariter incepit moveri, ut per lucem, quam tunc creatam gerebat, efficeret (ut Scriptura expressit) diem et noctem; nec Deo per se ipsum tale officium tunc, sicuti nec consequenti tempore, congruebat: unde consequitur motores celorum, scilicet, angelos, simul cum suis motis ab eis fuisse creatos, et maxime si motus circularis orbium (ut visum est cunctis philosophis) sit orbibus naturalis, sicut motus rectus naturalis est omnibus elementis; quoniam * tunc forme moventes orbes eis quoquo modo fuerant naturales, et per consequens simul cum eis create. Nec Scriptura id omisit exprimere: qui enim alii per astra matutina aut filios Dei possunt intelligi, non video; cum ad Iob per Dominum dicitur, Ubi eras quando ponebam fundamenta terre? indica mihi, si habes intelligenciam. Quis posuit mensuras eius? si nosti; vel quis tetendit super eam lineam? super quo bases eius solidate sunt? aut quis dimisit lapidem angularem eius, cum me laudarent simul astra matutina et iubilarent omnes filii Dei? ³⁹ ubi in posicione fundamentorum terre affirmat Deus astra matutina simul eum laudasse ⁴⁰ et omnes Dei filios iubilasse, non solum ostendens quod angeli tune erant creati sed per verba simul, omnes, et quando ⁴¹ , quod omnes simul in mundi primordio facti fuerunt. Hanc mundi originem puto per mane intelligi, cum scribitur, Quomodo cecidisti de celo, lucifer, qui mane oriebaris? Ysa. xiv. 12: quod Iohannes videtur sensisse, cum dixit, Diabolus ab inicio peccat (I Io. iii. 8), scilicet, statim post mundi inicium, ubi Iob xl. 14 dicitur ipse principium viarum Dei de primo angelo: et alia nonnulla de Scripturis sacris diligens leccio posset excerpere, que istam, ut puto, sentenciam affirmarent. Set non licet nobis in hoc opere talibus immorari; set nobis sufficit ⁴² quod Deus rerum omnium communiter nunquam proprietatem sibi retinuit, quod omnipotenti commu-nicative bonitati aptissime congruebat, scilicet, nec tempore nec momento sibi soli rerum omnium dominium retinere, cui dare congruit omnibus affluenter: aliquarum tamen rerum dominium proprium seu proprietatem Deus in mundi primordio sibi retinuit, et eciam retinet in presenti, veluti mundi tocius angelorum et celi.

IOHANNES.

Attendo perspicue quod Deus in mundi origine non solum fuit dominus et habuit omnium rerum dominium, set eciam quod habuit tunc tocius mundi et particularium rerum aliquarum proprietatem, non omnium. Quid de possessione eius in prima origine mundi affirmas? Sequenti tamen tempore possessio rerum a Deo sepius in Scripturis exprimitur, ut ibi in Psalmo, Impleta est terra possessione tua; et ibi, Populus iste quem possedisti ⁴³ , Ex. xv. 16; et Memor esto congregacionis tue quam possedisti ab inicio ⁴⁴ ; et in aliis locis multis.

RICARDUS.

Sicut ex creacione primaria Deus vere fuit dominus omnium creatorum in sua origine, ita ex primaria sustentacione voluntaria veraciter fuit omnium rerum vere possessor in eadem ipsarum prima origine; quia tunc cuncta creata (ut claruit), ne ipsa in nichil decident, sustentavit, nec potuit esse tempus aut momentum temporis in quo aliqua natura creata sine ilia * intrinseca sustentacione divina maneret.

Ioh.

Quid de rerum usu affinnas? Ususne est Deus creaturis suis in suo primordio?-primum earum originis momentum intelligo.

Ric.

De usu intrinseco non est dubium quin, quando spiritus Domini ferrebatur super aquas ⁴⁵ , Deus usus est omnibus creaturis, sicut artifex in suis operibus delectatus: sed de usu extrinseco rerum a Deo videtur ambiguum, quoniam talis usus omnis extrinseca accio seu actus existit. Unde consequitur, si in primo momento originis creature fuit actus aliquis extra Deum, quod tunc fuit usus creature illius; si nullus actus tune extitit, nullus usus tune fuit. De actu vero temporali, scilicet, motu vero, satis est notum quod talis in primo instanti mundi non erat; quoniam omnis actus huiusmodi tempore mensuratur. De actu vero spirituali, scilicet, cogitacionibus et voluntatibus, ac laudibus sive leticiis racionalis creature, quam tune fuisse paululum supra ostendimus, amplius nobis extat ambiguum; quoniam a philosophis atque theologis communiter affirmatur quod tales actus et illuminaciones fiunt subito in instanti, eo quod successio omnis (ut eis videtur) ex contrarietate alicuius in subiecto forme generate causatur: et quia lux et tales actus contraria non habent in suis subiectis, non videntur in sua produccione successionem accipere, set fieri in instanti. Super qua re in secundo huius aliquid lacius exprimemus, quando tractabitur nunquid dominium hominis originale respui poterat cum dabatur. Interim premissis esto contentus, et ultra progredere inquirendo.

Ioh.

Istud divinum dominium est unum respectu rerum omnium, an diversum?

Ric.

Si unitatem realem inquiris, non est multiplex set est unum, sicut Deus est unus; cum dominium rei realiter non sit distinctum a Deo. Si unitatem racionis inquiris, singula dominata actu distincta singula habent sua dominia, et mundus totus unum dominium integrale, de quo precipue pertractamus; sicut in temporalibus dominis unum integrale dominium est regnum sive ducatus aut domus, licet diversarum rerum in regno, ducatu, et domo sit diversum, particulare, sive parciale dominium.

IOHANNES.

Perge ulterius et describe, si placet, istud divinum dominium.

RICARDUS.

Mihi videtur ita apte posse describi, quod divinum dominium est ius plenum possidendi mundum, et mediante possessione sola plene ac libere utendi, cum omnibus contentis in ipso; ita ut ius sit genus dominii, et totum residuum tanquam differencia specifica per quam divinum dominium ab omnibus creaturarum dominiis est distinctum. Tu dic quid contra tibi videtur.

Ioh.

Multa mihi obscura ista descripcio continere videtur.

Ric.

Lucem ducem habes, qui occulta revelat de tenebris: ducem hunc libens sequere quo te ducet.

Ioh.

Si ius domini sit plenum super rebus divino * subiectis dominio, videtur quod Deus per ius istud potest de rebus ipsis facere quecumque homo dominium rerum habens de suis bonis valet efficere: et ita, sicut homo potest per suum dominium bona sua et dominium ipsorum abicere, ea perdere, dissipare, negligere, donare, commodare, locare, deponere, consumere, et vendere, sic Deus potest de omnibus dominio suo subiectis. Patere igitur ut de istis singulariter quod mihi videtur obiciam: et ecce quoad abieccionem sive abdicacionem dominii mihi videtur sequi absurditas, scilicet, quod res aliqua esset cuius Deus dominus non maneret; et tamen facultas abdicacionis dominii, ut videtur, consequitur ex ista plenitudine facultatis seu iuris.

Ric.

Ex plenitudine ista contrarium omnino consequitur, scilicet, quod re quavis manente non potest a Deo eius dominium abdicari; quoniam plena facultas super aliud possibilitatem vere alienacionis illius non sustinet: plenior enim est illa facultas sive potestas super rem aliquam, quam res illa nullo casu possibili valet effugere, quam illa facultas sive potestas que casu aliquo poterit declinari. Quod eciam racione potes advertere, quoniam posse alienare rem suam ad alienantis impotenciam pertinet, non essencialiter ad eius potenciam, cum quanto amplius potest quis alienare a se de ⁴⁶ bono, tanto impotencior esse potest; quia semper in alienando facultas sive potestas sua minuitur, in tantum quod, si cuncta sua bona alienaret, nullam penitus potestatem sive do-minium sive ius super aliquid retineret: sicuti posse peccare essencialiter ad potestatem non pertinet, set ad impotenciam, cum quanto quis plus peccaverit, tanto fiat infirmior; nec alias Deus diceretur omnipotens, cum peccare non possit. Hoc ergo ad plenitudinem facultatis sive potestatis divine sive iuris divini super cuncta creata pertinere dinoscitur, quod alienando a se aliquid nec donare nec vendere quicquam potest; cum non possit alicuius rei a se abdicare dominium, aut respectu illius, ipsa manente potestate, seu auctoritate plena seu pleno iure carere. Unde quamvis Abrahe, Ysaac, et Iacob Deus dederat terram Chanaan, sicut Genesis testatur historia, nihilominus tamen Levitico xxv. 23 est dictum, Terra non vendetur in perpetuum, quia mea est, et vas advene et coloni mei estis. Hoc autem clarius tibi patebit cum dominia creaturarum agnoveris.

Ioh.

Hanc racionem libens accipio.

Ric.

Aliam accipe racionem: Si Deus posset quicquam a se alienare, ita quod extunc illius rei careret dominio, non esset omnipotens; quoniam super rem alienatam hoc modo dominativa potestate careret: immo in sic alienando, sicut hominis impotentis, minueretur sua potencia; et eciam, re alienata sibi iterum restituta, augeretur sua potestas: et ex utroque consequitur ⁴⁷ quod non esset omnipotens. Idem sequitur racione sustentacionis rerum intrinsece; quoniam si res * a sustentacione sive possessione, quam Deus habet super rem, alienata esset, res omnino non esset, quoniam sustentacione careret: igitur rem aliquam a divino dominio alienari contradiccionem im-portat, scilicet, rem esse et omnino non esse, et omnipotentem partipotentem existere.

Ioh.

Et istam eciam racionem ⁴⁸ gratanter admitto.

Ric.

Item omnis creatura racionalis pleno iure servus seu serva Creatoris existit, ex iuribus dominii, possessionis, atque regiminis supradictis; servus vero pleno iure alicuius domino suo acquirit quicquid acquirit, si dominus suus capax de novo existat dominii rei acquisite per servum: si igitur Deus, donando aliquid illius donati, a se dominium abdicaret et transferret in alium, cum illud dominium nisi in suam creaturam racionalem, que pleno iure servitutis sibi subicitur, transferre non posset; eo instanti quo illud ⁴⁹ transferret in servum, ex abdicacione dominii sive translacione, Deus dominio illo careret; et eodem instanti ex acquisicione dominii illius a servo Deus illud idem dominium obtineret; et ita eodem instanti haberet rem illam seu eius dominium, et eo careret: quod quia contradiccionem includit, omnino consequitur quod Deus suum originale dominium, intelligo dominium sibi competens ex rerum origine, nequaquam a se potest usu aliquo aut in personam aliquam alienare sive transferre; nec obstat quod domini temporales possunt sua dominia abdicare eis humanitus acquisita, quoniam hoc est propter ignobilitatem, fragilitatem, et parvitatem vigoris talis dominii, sicut infra clare prospicies, quando de illis dominiis sermo fiet.

IOHANNES.

Et istam eciam racionem amplector: set quamvis firmum existat quod Deus primum dominium suum super res, aut eciam secundum, alienare non possit (sicut premisse raciones patenter ostendunt), de tercio tamen dominio, scilicet, quod Deo racione gubernacionis competit, quod tu usum ⁵⁰ divini dominii decreveras appellare, efflagito ut ostendas nunquid Deus potest istud tercium dominium alienare sive transferre in aliquem. Cum enim angeli sunt motores celorum, ut in philosophia didicimus, et nihilominus secundum apostolum omnes sunt administratorii spiritus in ministerium missi propter eos qui hereditatem capiunt salutis (ad Hebreos i. 14), videtur quod istud tercium dominium sit alienatum a Deo et translatum in angelos, ex quo causa eius, scilicet, gubernacio rerum sive regimen, est translatum in ipsos.

RICARDUS.

Gubernacio, ut iam dixi, est usus dominii, non proprie dominium, appellandum: non minus racio tua fallit, quoniam non tota gubernacio rerum angelis sed parcialis et facilis est commissa; quoniam nec angeli possunt rerum naturalem ordinem quoad loca et motus locales alteracionis, augmenti, et dominacionis intrinsece gubernare, nec homines a morte corporis suscitare, * cum non possint animam racionalem a corpore separatam, que nature spiritualis atque immortalis existit, indissolubiliter corpori alligare sive unire. Multo minus possunt aut poterant spiritum irretentibilem a quocunque, scilicet Deum, humane nature inseparabiliter counire; nec iustificare possunt aliquem peccatorem, quod a doctissimis opus grandius estimatur quam creare celum et terram; nec cetera huiusmodi opera alciora, que videntur exigere omnipotentem aut saltem infinitam actricem potenciam exercere: sic quod dominium, si quod dicatur ex rerum gubernacione consurgens, non potest Deus transferre in angelos, sicut nec priora dominia; licet regulos fortassis aut principes vel ministros eos sub ipso constituat, sicut Danielis scriptura nobis expressit, Princeps, inquiens, regni Persarum restitit mihi viginti et uno diebus; et ecce, Michael unus de principibus primis vent in adiutorium meum: et infra, Cum enim egrederer, apperuit princeps Grecorum veniens (Dan. x. 13, 20). Et Iesus Sirac doctissimus dicit, In unam quamque gentem preposuit rectorem, et pars Dei Israelis facta est manifesto (Eccli. xvii. 14, 15): quod dictum ab illo verbo Deuteronomii puto acceptum, Constituit terminos populorum iuxta numerum filiorum Israelis. Non tamen debes ex istis accipere quod istud tercium dominium Dei ex omnibus actibus gubernandi supra descriptis, tanquam ex suis causis, efficitur seu consurgit; set quod ex naturali regimine, scilicet, rebus institutis necessario requisito, exoritur, et ceteros actus efficit seu producit.

IOHANNES.

Hoc memorie commendabo; set non obstante hoc dicto iste principatus angelicus, licet parvus in comparacione ad divinum dominium, dominium appellandum videtur: unde pars divini dominii saltem videtur translatum in angelos.

RICARDUS.

Nequaquam, nisi proprie dicitur iste principatus angelicus rerum huius mundi inferioris dominium, iuxta verba predicta apostoli: set pocius est ministerium vel rectoria sive officium appellandum, cum non geratur ab angelis precipue propter augendum commodum angelorum, set iuxta eadem verba apostoli propter hereditatem salutis electis hominibus probandam. Creaturis vero non ob aliud precipue videtur a Deo conferri dominium nisi ut mediante dominio indigenciam suam relevent aut commodum sibi procurent, et sic se meliores efficiant: quod Scripture inicium expressit hiis verbis, Ecce dedi vobis omnem herbam etc., ut sint vobis in escam, Gen. i. 29. Preterea non dixi superius quod quecunque gubernacio causa est divini dominii; set illa quam non potest creatura aliqua exercere, nec ad eius modum gerendum a se potest attingere. Unde ex hoc quod gubernacio alterius condicionis competit angelis sive hominibus nequaquam potest inferri quod aliud de divino dominio supra descripto * seu causa ipsius possit alienari ab eo sive transferri. Esto enim quod Deus in creaturis aliquibus immediate, preter officium creature, actus aliquos regiminis angelis aut hominibus competentes ⁵¹ casu aliquo exerceret; (ut possit prima facie apperere quod tulit costam de Ade latere, quod fecit Ade et uxori sue tunicas pelliceas, quod adduxit animancia ad Adam ut videret quid vocaret ea, aut alia quevis opera que possent per creature potenciam exerceri ⁵² :) nequaquam propter hec opera Deus rerum dominus diceretur cum opera talia in non dominis valeant reperiri. Item, esto quod talis principatus minus apte dominium vocaretur, nequaquam propter accepcionem eius ab angelis esset in aliqua parte translatum in angelos divinum dominium, seu minutum, iuxta racionem principalem premissam; quoniam sequeretur pro instanti translacionis Deum illud parciale dominium angelorum propter acquisicionem rerum a suis servis habere, et propter translacionem factam ab eo sequeretur pro eodem instanti Deum dominio illo parciali carere: que simul stare non possunt. Unde constat quod Deus non potest alienare sive transferre suum prefatum dominium, secundum totum aut partem: quod tibi clarius elucescet statim inferius.

Ioh.

Si de regimine commisso angelis sit vere suasum quod dominium rerum eis commissarum non habeant, quia propter suum commodum et suam perfeccionem augendam principaliter subiectos sibi non regunt, set propter commodum subiectorum; non potest quivis prelatus ecclesie nec potuit in lege antiqua seu nova apte dominus appellari, cum principatus rerum ab apostolo ministerium appelletur. Ministerium tuum, inquit, imple (2 ad Thim. iv. 5); et ut sibi subiectis proficiant in illo ministerio statuuntur: unde apostolus dicit ad Hebreos v. I, Omnis pontifex ex hominibus assumptus pro hominibus constituitur in hiis que sunt ad Deum ut offerat dona et sacrificia pro peccatis. Et de Aaron et filiis eius est scriptum, Num. xviii. I, Tu et filii tui portabitis iniquitatem sanctuarii; et infra, Tu autem et filii tui ministrabitis eis in tabernaculo testimonii.

Ric.

Recte hoc infers de hominibus prelatis ipsis subiectis, apostolo Petro testante, qui pastoris ⁵³ ecclesie sic describit officium: Pascite qui est in vobis gregem Dei etc., non dominantes in cleris, set forma facti gregis ex animo, I Pet. v. 2,3. Unde, sicut nec angeli, ita nec prelati racione prelacionis sue sunt domini hominum subditorum: nunquid autem prelati aut angeli rerum aliarum domini sint dicendi, inferius suo loco, si libet, valebis inquirere.

IOHANNES.

Cur aliqui angeli dominaciones ab apostolo sunt vocati, si nullius rei corporalis habent dominium? sive troni, inquit, sive dominaciones sive principatus sive * potestates, ad Col. i. 16; et ad Eph. i. 21, super omnem princiiatum et potestatem et dominacionem.

RICARDUS.

Dominacio est nomen verbale, scilicet, a dominor verbo descendens: unde non nisi dominandi actum significat ⁵⁴ , quamvis connotet ⁵⁵ seu consignificet ipsius actus principium (puta, dominium); sic quod nec angelus nec homo ex isto sensu primario huius verbi dominacio appelletur. Set quia ipse actus dominandi est dominii instrumentum quo agit in subiecta suo dominio, et non solum instrumentum set instrumentum participans racione; ob hoc creatura quecunque participans racione que alterius superioris efficitur instrumentum ad proprios dominii actus aliquos exercendos, dominacio appellatur, precipue cum ad opera illa exercenda auctoritate superioris recepta fulcitur. Et dico proprios actus dominii, quoniam (ut supra nunc constitit) principes deputati sive prepositi maioris gradus atque minoris ex officio eis commisso absque dominio multos actus in populorum ⁵⁶ regimine dominis veris et sibi communes exercent, nec in hoc dominari dicuntur: aliquando autem aliquos actus exercent qui nunquam a solo officio prepositure procedunt, nisi domini sui accedat specialis auctoritas; qualis auctoritas si fuerit cum certa limitacione sive modificacione eis commissa, quamvis non domini, tamen dominantes sive domi-naciones congrue appellantur. Unde spiritus hii celestes qui officium regiminis huius mundi inferioris a Deo accipiunt, quia auctoritatem accipiunt ut possint, ultra nudum ministerium sive nudam preposituram regendi, aliquos actus proprios dominii exercere, dominaciones merito appellantur. Que ob hoc superiores existunt principatibus, quia principatus nomen est nudi officii, nullum actum proprium dominio consignificans aut importans; et nomen potestatis humilius eciam designat officium quam nomen principatus in lingua Latina; et nomen virtutis, quia est communius quam potestatis, minus nobile officium connotat quam potestas; et sic nomen archangeli, scilicet, princeps angelorum, licet amplius quam nomen angelus, scilicet, nuncius, tamen minus connotat quam nomen virtutis (gloriosius enim sonat esse virtutem quam esse principem nunciorum): sic quod in nominibus hiis sex ordinum spirituum beatorum nullum nomen actum proprium dominii connotat, ut mihi videtur, nisi nomen dominacionis, ut dixi, propter cuius actus exercicium spiritus illius ordinis dominaciones non inepte vocantur. Quis vero sit actus huiusmodi, nunquid ⁵⁷ rerum commissarum donacio, aut vendicio seu commutacio, aut libertatis donacio seu servitutis imposicio, iuxta ea que supra de decimo capitulo libri Danielis sunt posita, non ⁵⁸ est pronunc necessario inquirendum.

Ioh.

Ex istis adverto quod dominaciones propter actus aliquos dominio proprios, quos ministrando nobis exercent, ita vocantur: set cum aliqui sint in sua origine aliis non solum amplius gloriosi set eis prepositi, cur illi prepositi non sint subiectorum sibi * spirituum domini appellandi non video.

Ric.

Quia propter officium tale, sicut nec hominum homines, ita nec spirituum spiritus domini sunt dicendi: quod tibi iam patuit, et clarius apparebit cum de actibus seu usu dominii inferius inquiretur.

IOHANNES.

Angeli igitur nullius rei habent dominia?

RICARDUS.

Non sequitur: cum enim anima racionalis sit ymaginum seu formarum seu specierum locus secundum tuum philosophum in suo libro de Anima, ex quibus speciebus procedunt actus quos immanentes ibi et in nono libro Metaphisice recte appellatur, sic est censendum de angelis quod singuli sunt, quia una spiritualis regio innumerabilium talium formarum spiritualium et actuum contentiva: unde super aliquos huiusmodi actus videntur habere dominium, cum illos actus pro voto teneant, abiceant, minuant, et augmentent, et (ut infra patebit) vendere eorum aliquos valeant, aut ante confirmacionem saltem eos vendere pro eterna beatitudine potuerunt; sicut ante con-firmacionem homines valuerunt et valent eciam in presenti; licet angeli tales actus in sua origine forsitan non habebant, sicuti nec homines in suo primordio habuerunt, sicut inferius suadebitur suo loco. Pro istorum actuum dominio dictum videtur a Deo ad Caym, Gen. iv. 7, Nonne si bene egeris recipies? si vero male, statim in foribus peccatum tuum aderit? set sub te erit appetitus eius et tu dominaberis illius: ubi exprimitur Caym super appetitum peccati habuisse actum dominii sui. Nec id de angelis Scriptura omisit nobis innuere, cum de Lucifero, licet in parabola seu figura alterius, sic expressit: Quomodo cecidisti, Lucifer, de celo, qui mane oriebaris? etc., qui dicebas in corde tuo, In celum conscendam, super astra Dei exaltabo solium meum, sedebo in monte testamenti, in lateribus aquilonis. Ascendam super altitudinem nubium, et ero similis Altissimo. Verumptamen in infernum detraheris, in profundum laci, Ysa. xiv. 12-15. Ubi quia modum previum casui, non ipsum casum Luciferi seu eius peccatum dampnabile, videtur describere (quia querit Quomodo cecedisti, Lucifer? et consequenter modum illum describens adicit, Qui dicebas in corde tuo, etc.), sequi videtur quod hec diccio in corde suo taliter reprehensa precessit suum peccatum mortiferum, tanquam aliquid liberum sub potestate illius sive dominio constitutum; cum nullus alius innocens pro aliquibus simpliciter sibi necessariis debeat reprehendi. Cui simile de ipso Cherub dicitur, Ezech. xxviii. 14, sub parabola principis Tyri hoc modo: Tu, Cherub, extentus et protegens; et posui te in monte sancto Dei: in medio lapidum ignitorum ambulasti. Perfectus in viis tuis a die condicionis tue, donec inventa est iniquitas in te. In multitudine negociacionis tue repleta sunt interiora tua iniquitate, et peccasti: et eieci te de monte sancta Dei. Ubi satis * apte innuitur quod antequam peccavit mortaliter et interiora eius erant iniquitate repleta, non solum negociacionem set multitudinem negociacionis excercuit, ubi verbum negociacionis auctoritatem sui dominii super intrinsecos actus negociacionis illius patenter ostendit. Set quia istud dominium non potest quis alteri communicare proprie, nec quisquam tale dominium ab alio cupit accipere, scilicet intrinsecorum actuum menti sue; ideo de ipso non urgemur hoc loco diffusius disputare.

IOHANNES.

Satis aperte conspicio quod Deus a rebus manentibus non potest dominium suum abdicare; et hoc provenire attendo ex sua omnipotenti virtute. Dic de possessione divina ⁵⁹ qualiter pleno iure habetur a Deo.

RICARDUS.

Puto non ambigis quin dominus rei cuiusque rem ipsam debeat possidere, cum possessio sit fructus qui habet sequi dominium; cum nullus rem cuius alter est dominus, nisi forte auctoritate sua aut culpa sua promerente, regulariter debeat possidere vel possit, ipso nolente, sine eius iniuria; et ob hoc, quia plenum ius habet dominii, habet ius plenum et plenum titulum possidendi, et eciam ius utendi.

Ioh.

Sic esse conspicio. Iam hanc rerum possessionem a Deo describe.

Ric.

Mihi videtur Dei possessio ita apte posse describi, quod est voluntaria atque perfecta seu plena custodia seu conservacio mundi a Deo; ita quod custodia sit possessionis genus et totum residuum loco differencie specialis. Tu descripcionem istam impugna.

Ioh.

Ex quo res naturaliter supportantur a Deo ne in nichilum decidant, non est ista custodia rerum voluntaria, set pocius naturalis.

Ric.

Deus naturaliter non agit adextra; alioquin ab eterno egisset adextra, cum nichil illi prestitisset impedimentum agendi: et ob hoc non naturaliter set voluntarie res custodit, conservat, detinet, seu sustentat; quamvis sic custodiendo cursum naturalem mundi tocius impleat atque perficiat, sicut voluntarie creando instituit.

Ioh.

Adverto totum esse Deo voluntarium, quicquid agat; quamvis sua accio, tanquam accio Auctoris nature rerum creatarum, sit naturalis rebus creatis: et estimo te adiecisse in descripcione predicta perfecta, quia nulli creature competit talis custodia, set custodia minus plena aut alias imperfecta comparacione divine custodie.

Ric.

Recte sic estimas: set sic intellige imperfectam custodiam quod non necessario includat aliquam turpitudinem, indecenciam, aut defectum, set quod solum importet minus sufficiens aut minus perfectum, seu non simpliciter et absolute perfectum; cum angeli habeant rerum custodias, et eas gerant honeste, decenter, et sine defectu.

Ioh.

Verbum perfecta ita accipio et sic aperte conspicio qualiter distinguitur rerum a * Deo possessio a quacunque possessione ⁶⁰ que potest competere creature que semper est minus sufficiens absolute.

Ric.

Hoc proinde intueris: et nichilominus ex ista descripcione potes attendere quomodo ista possessio supponit in possidente rerum possessarum dominium verum atque perfectum; quia, si gereretur sine tali dominio, minus esset perfecta; cum illa custodia sit multo perfeccior que geritur ⁶¹ ex iure ac titulo, validiori, quam illa que ex fragiliori titulo exhibetur. Item ⁶² , ex quo talis custodia est perfecta simpliciter, omnino consequitur quod non sit vicaria seu in Deum ab alio derivata, sicut sepius in possessione humana contingit; et ideo geri non potest nisi a domino rei possesse. Item, ex eodem verbo perfecta potes advertere quod custodia ista est iusta; quoniam, si esset iniqua, nullatenus ⁶³ esset perfecta, et nihilominus ex ipso verbo possessionis consequitur quod est iusta, sicud infra suo loco clarescet.

Ioh.

Ista letanter ⁶⁴ accepto. De iure utendi ostende qualiter Deo conveniat.

Ric.

Dominium Dei describitur per ius sive auctoritatem utendi, tamquam per genus suum; unde consequitur, cum dominium Deo conveniat, quod ei competat ius utendi.

IOHANNES.

Satis hoc cerno. De rerum consumpcione a Deo quid sentis ostende.

RICARDUS.

Tu dic prius, si nosti, cur inter actus divini dominii adnichilacionem non numeras?

Ioh.

Quia in actu consumpcionis includitur.

Ric.

Deus ergo aliquem actum efficit nichilando?

Ioh.

Nisi actum rem adnichilando efficeret, nec rem consumeret nec penitus adnichilaret.

Ric.

Igitur si totum mundum preter seipsum Deus adnichilaret, secundum te aliquem actum efficeret: et ita tunc, preter Deum, adnichilatis omnibus, aliquid, quia actus adnichilacionis quem Deus efficit, remaneret; quod contradiccionem includit. Econtra igitur adnichilacio non est actus.

Ioh.

Gaudeo quod hoc negare non possum. Set quid adnichilacio dici possit, non video.

Ric.

Frustra queris quid id sit, quod nullam habet essenciam; si tamen quid nominis eius scire desideras, ecce, adnichilacio est subtraccio divine custodie sive sustentantis potencie. Ex quo vales agnoscere actum sustentacionis sive conservacionis rerum a Deo, de quo supra tractavimus, quod est rerum a Deo vera possessio. De quo actu puto apte posse intelligi illud Ioh. v. 17, Pater meus usque modo operatur, et ego operor: non dico, cum exclusione actus seu operis gubernandi, set ut ibi uterque actus innuatur; quoniam Deus ita continue operatur rem omnem, sicut sol eam quam in diaphono efficit lucem; quoniam Operatur omnia in omnibus ⁶⁵ et In ipso omnia consistunt ⁶⁶ secundum apostolum. Et ob hoc ita Deus habet adnichilandi potenciam, sicut habet potenciam conservandi, intellige quod in Deo est potencia sufficiens sive facultas ad adnichilandum ⁶⁷ si vellet,* quamvis adnichilacio, que odii ⁶⁸ esse videtur, Deo de facto propter suam omnipotentem bonitatem non congruat; iuxta illud Sap. xi. 25, Deo dictum, Diligis enim omnia que sunt et nichil odisti eorum que fecisti: nec videtur ei posse convenire de facto, quia summe bonitati repugnat, sicut statim subscriptis racionibus ostendetur.

Ioh.

Quamvis adnichilare Dei bonitati de facto non congruat nec potest congruere, nichilominus libens acciperem numquit adnichilacio, si Deus eam de sua omnipotencia exerceret, a divino dominio procederet; ut ita agnoscam numquid adnichilacio inter actus dominii debeat numerari.

Ric.

Adnichilacio a divino dominio nequaquam procederet, ut mihi videtur. Quod enim rei dominate est noxium et absolute extat illi inutile, nec utilitatem affect aliquam dominanti a causa alia, non a dominio eius efficitur; quamvis ipsam adnichilacionem eius dominus per suam potenciam exercet, eciam summe iuste, quoniam dominus et dominium a domo descendunt, eo quod dominus propter dominium preest domui: unde Deo congruunt, eo quod domui sue presit; de qua scribitur, Baruc iii. 24, O Israel, quam magna est domus Dei. Constat autem quod ad officium presidentis sive custodis per se consumpcio plena rerum non pertinet, set pocius ipsarum rerum aptacio, tocius domus ordinem et ⁶⁹ res domesticas conservando. Quomodo eciam aliter verum esset, Parcis autem omnibus quoniam tua sunt (Sap. xi. 27), si dominium esset aliquando causa dominato nocendi sine commodo dominantis? Item, nulla activa potencia se destruit aut se potest destruere nisi forte per accidens, qui modus istum articulum non contingit: dominium autem, si dominata sua in toto consumeret simul cum ab eo dominatis, penitus interiret; quoniam dominium nullum esset si omne dominatum abesset. Igitur adnichilacio rei cuiusquam a Deo si fieret, seu rei cuiusque totalis consumpcio, nunquam a divino dominio procederet, quoniam alias divinum dominium se ipsum extingueret. Item, dominus habet ad dominatum peculiarem amorem: naturaliter enim quiscunque sua opera diligit amplius quam diligit aliena; sicut illud premissum ostendit, Parcis autem omnibus quoniam tua sunt; et hoc testatur Aristoteles, ix. Ethicorum. Consumpcio autem totalis sive adnichilaeio rei dominate sine commodo dominantis impugnat istum amorem. Numquid enim potest quis sine sun commodo rem ⁷⁰ dilectam sibi destruere sine amoris respectu illius offensa? Et ita consequitur quod destruccio rei totalis sine commodo dominantis a dominio per se nunquam procedit, licet a facultate divino coniuneta procedat ; sicuti in principio huius dixi quod peccare non per se a libertate sive potestate procedit, cum peccare minuat et destruat potestatem, set est potestatis ac libcrtatis abusus. Item, dominium in Deo et eciam creatura ad usum sive ad regimini ordinatur; * nichil ergo per se procedit ab illo nisi quia utilitatem affert domino utenti, aut congruit exercendo regimini: nunquam vero potest adnichilacio sive plena rei cuiusquam consumpcio domino ipsius utilitatem afferre aut dominio congruere sive humano regimini, cum res regendas tollat omnino de medio; nunquam ergo potest adnichilacio sive plena consumpcio a dominio directe procedere. Item, adnichilacio rei si fieret, fieret in instanti, nee primam successionem exigeret in quo instanti res adnichilata non esset; et per consequens in illo instanti nullus illius rei haberet dominium, cum nichili nullus sit dominus; et ita in illo instanti non fieret adnichilacio a domino adnichilate rei, et per consequens nec fieret ab alicuius respectu adnichilati dominio: nullo ergo modo potest adnichilacio dici actus dominii. Item (ut supra claruit) adnichilacio non est nisi subtraecio sustentacionis rei cuiusque a Deo, et ideo non est actus ; unde consequitur quod non est actus dominii : quamvis Deus adnichilare non possit nisi, priusquam adnichilaret, haberet rei adnichilande dominium, quoniam in alium quam in primum dominium rei adnichilacio cadere omnino non 40 potest.

Ioh.

Ista compulsus accepto: set qualiter necessario presupponitur adnichilacioni dominium, si non sit nec potest esse causa ipsius, ostende.

RIC.

Sicut libertas necessario presupponitur peccato, et non potest per se esse causa peccati; est tamen necessario peccati causa per accidens : sic dominium et eciam omnipotencia necessario adnichilacioni, si fieret, presupponerentur, ut eius causa per accidens, non ut causa eius per se sive directa ; quia cessando ab accione conservandi, non aliquid agendo fieret, ut iam dixi. ⁷¹ Ista babes in Phisicis sepius in similibus patefacta.

IOHANNES.

Res nobis sunt date in consumpcionem earum ut nostram indigenciam relevernus, et sic earum eonsumpcio a dominio iuste et ordine nature procedit.

RICARDUS.

Nos rebus utendo non eas ex toto consumimus(sicut clarescet inferius); quomodo tamen eas ⁷² consumimus eis utendo est per dominium nobis datum ad nostrum commodum procurandum, quod premissis non obstat; et sic consumpcio sicut homini sic Deo congruere potest, cum ad naturale regimen pertinere noscatur.

Ioh.

Per aliquas raciones ⁷³ premissas videtur econtra, scilicet quod non magis potest consumpcio talis esse actus dominii quam adnichilacio esse possit ; cum per consumpcionem dominatorum dominium illorum intereat ⁷⁴ , et in instanti consumpeionis res consumpta non maneat; et oh hoc in illo instanti a nullo domino suo consumitur.

RIC.

In utraque racione deciperis, quoniam in consumpcione rei hoc modo secundo dominium rei omnino non perit ⁷⁵ , cum remaneat eius materia domino vel suis heredibus fructuosa, priori subiecta * dominio, et species rei consumpte, ex quibus potest reintegrari seu quasi integrum dominium conservari. Verbi gracia, cum dominus quivis pullos galli et galline se ⁷⁶ cibando consumit et egestiones eius ac ipso defuncto cadaver ipsius, etsi non per eum, per alium tamen, aut ipso eciam penitus non volente, quocunque devenerint, vigore cursus solis, lune, ac syderum in impinguacionem terre, que in eternum slat (ut dicit Eccl. i. 4), inmediate aut prius in aquam et exalaciones converse, que superius elevate descendunt in terram et earn fructificare compellunt, ut terra, super cuius fructus universos quisque iustus habet dominium naturale (ut infra clarescet), per illam materiam accione syderum innovata in gallorum, gallinarum, atque pullorum conveniens nutrimentum, herbas diversas, et grana varia producat, et per nutrimentum acceptum ab illis animalibus reciproce sive circulariter animalia eiusdem speciei suis congruis temporibus produeantur. Nec potest illa materia superius in aerem aut ignem transire quin equalis porcio elementi illius transeat in elementi inferioris naturam ut elementa (iuxta tuum philosophum, in libro de Celo et Mundo) semper maneant eque poteneia in virtute. Igitur, cum quis hoc modo se alendo ⁷⁷ res subiectas dominio suo consumit, non simpliciter consumitur eius dominium quod sibi communicatur a Deo, set cum ipso agitur, ut dici assolet, Qui in uno gravatur in alio relevetur; quod de adnichilacione nequaquam reperies, in qua si a dominio fieret, dominium seipsum omnino in toto respectu illius rei adnichilate extingueret. Item, cum in instanti consumpcionis huiusmodi maneat tota rei materia sub dominio consumentis, et ita res illa non omnino nichil efficitur, set manet in parte, non omnino inepte dicere poteris quod dominus rei illius in illo instanti hoc modo consumendi rem ilium consumit, sicuti Deus dicit ad Moysen de mortuis, Ego sum Deus patris tui, Deus Abraham, Deus Ysaac, et Deus Iacob (Ex. iii. 6). Unde Salvator ex hoc dicto volens resurreccionem mortuorum astruere, ita dicit: De resurreccione mortuorum non legistis, Ego sum Deus Abraham et Deus Ysaac et Deus Iacob? Non est Deus mortuorum set vivencium ⁷⁸ . Ubi secundo loco non defunctos per mortuos (cum velit probare quod Deus est Deus defunctorum) set penitus consumptos intelligit, scilicet, quod Deus non est Deus penitus consumptorum set est Deus Abraham, Ysaac, et Iacob, qui nichilominus erant defuncti; ita quod non nisi secundum partem manserunt. Ceterum, si raciones alique de premissis sint firme et conclusionem solide ⁷⁹ affirmantes, tibi debent sufficere.

*IOHANNES.

Gratanter hanc conclusionem accepto, scilicet, quod adnichilacio nec est nec esse potest actus divini dominii: de consumpcione alia rerum creatarum, de qua nunc loqui inceperas, dic, numquid sit actus divini dominii.

RICARDUS.

Habes ex sexto et ex octavo libris Phisicorum Aristotelis quod est corrupcio alia ⁸⁰ successiva, et alia subita sive instantanea, que successive corrupcionis est finis; et sic est duplex conformis consumpcio, scilicet, successiva et subita. Illa que successiva est in re usibili, donec eius forma substancialis propria subito desinat esse, est actus divini dominii; quoniam quamdiu durat successiva consumpcio, tamdiu durat in domino utente illius rei dominium: et ad iustificandum illam consumpcionem dicte rei que ita consumitur, sicut ad locacionem seu commodacionem iustificandam, quia sunt actus veraciter successivi, exigitur rei locate seu commodate dominium. Illa vero consumpcio que est finis motus que fit in instanti seu subito, cum non sit aliquid, causam vere ⁸¹ activam non habet; sicut de nichilacione iam diximus quod, quia nichil est, causam vere non habet neque sue existencie neque sue iusticie: habet tamen talis consumpcio subita causam per accidens, non simul cum ea (scilicet, quando esse dicitur quoquo modo, iuxta usum loquendi) set primam, scilicet, causam efficientem consumpcionem successivam, cuius est finis. Set quia consumpcio non est finis motus alicuius nisi per accidens, sicut nec corrupcio potest esse finis motus nisi per accidens, licet generacio subita possit esse finis per se, finis motus consequens est quod non habeat causam activam nisi per accidens; et pariter ⁸² , quia non est aliquid talis consumpcio subita, non potest per se iusta dici vel esse set solum per accidens: ideo non procedit per se a divino dominio, tanquam a principio iustificante, set solum per accidens; unde non habet causam simul cum ea ipsam iustificantem set previam, et est divinum dominium rei consumpte cum erat.

Ioh.

In sacramento altaris nunquid panis consumitur?

Ric.

Nequaquam dicendum est illud consumi quod in melius eo transubstantiatur sive convertitur.

Ioh.

Illa saltem conversio est iusta dicenda; et usus aliquis creature igitur procedit ab aliquo dominio, uno aut pluribus, eam iustam reddente, non a dominio panis et ⁸³ vini, cum in momento conversionis neutrum eorum existat: nec video a quo alio dominio posset procedere.

Ric.

Mihi videtur quod ista conversio est usus corporis Christi et sanguinis eius similiter, et iustus propter divinum dominium super ipsa. Quamvis enim corpus Christi et sanguis per consecracionem non mutantur localiter neque mutacionis alio quovis modo ⁸⁴ ; quia tamen sunt ubi non erant, et sub speciebus panis et vini sub quibus ante non erant, vere Deus eis uti asseritur: et propter eius dominium super ea ille usus est iustus, a panis dominio non * procedens nisi per accidens, ut supra iam diximus, cum tunc panis non maneat.

IOHANNES.

Dic de actu mutacionis sive conversionis rerum; aliquarum in alias, nunquid ⁸⁵ sit usus aut actus divini dominii.

RICARDUS.

Ita de conversione sive mutacione sicut de consumpcione videtur mihi in parte dicendum, quod ea que successiva est, si fiat immediate a Deo, vere est actus divini dominii et usus creature ⁸⁶ que tali mutacione convertitur ⁸⁷ . Illa vero que est subita, ut iam diximus de conversione panis et vini in corpus Christi et sanguinem, ubi tamen non desinit esse tota rei converse sine unitate substancia, set remanet eius materia, ipsius materie tunc est usus, non rei tocius converse nisi per accidens, cum res conversa subito in instanti conversionis non maneat: sicut probabiliter credi potest fuisse in conversione aque in vinum in Chana Galilee (de qua Io. ii.); et sicut de conversione virge Moysi in colubrum, et econtra (de qua Ex. iv.), et de conversione fluminum Egypti in sanguinem (de qua Ex. vii.), et aliis rerum conversionibus de quibus narratur ibi et postea. Si enim iste conversiones fiebant in instanti seu subito, tunc non dubium quin immediate a potencia infinita fiebant; quoniam nullum agens finitum potest complexionem unam in aliam subito commutare. Si autem iste conversiones aut earum alique fiebant in tempore, quod videri potest probabile, eo quod malefici ⁸⁸ Pharaonis tales conversiones incantacionibus suis fecerunt (ut ibi exprimitur) ⁸⁹ , tunc ita debemus distinguere: aut immediate a potencia divina fiebant, et tunc actus illi fuerunt actus per se et immediate divini dominii; aut fiebant immediate ab angelis bonis, et quia id gerebatur auctoritate Dei, vere fuerunt per se, licet non immediatus actus divini dominii; aut fiebant ab angelis malis auctoritate divina, et fuerunt actus per se divini dominii, sicuti si facti fuissent per bonos, quo modo Saul vexatus est a spiritu nequam a Domino (sicut legitur I Reg. xvi. 14-23 et xviii. 10), et forte Acab deceptus a Sathana auctoritate divina precipiente aut favente (sicut legitur 3 Reg. in fine); aut fiebat per angelos malos, Deo eis nullam auctoritatem prebente, et fuerunt actus demonum et creaturarum abusus.

IOH.

Iam satis attendo quod actus eciam mutandi, sicut Dominus in Chana Galilee aquam mutavit in vinum, competit divino dominio; cuius actus eciam exercicium, tanquam ministerium gerenti, Moysi servo suo commisit, quando aquas fluviorum Egypti convertit in sanguinem et virgam convertit in colubrum et alios hiis similes actus exercuit (de quibus legitur Ex. vii. capitulo et multis sequentibus): et similes actus per suos sacerdotes exercet cotidie in conversione panis in corpus suum et vini in sanguinem. Item eciam mihi videtur quod actus resuscitandi et eciam re*formandi competunt divino dominio: quorum primum per se ipsum Dominus exercuit Lazarum resuscitando a mortuis (ut legitur Io. xii. I), et per Helyam atque Heliseum similiter (sicut patet 3 Reg. xvii. et 4 Reg. iv.); secundum vero, scilicet reformacionem, in faciendo alia miracula sepe exercuit per se ipsum et per suos apostolos atque discipulos, et cotidie per viros virtutibus insignitos et sanctitate preclaros exercet.

Ric.

Hec omnia prudenter attendis. Set semper intellige quod homines in istis operibus supra naturam erant Deitatis solummodo instrumenta, non attingencia ad effectus quos numeras, scilicet, actus pleni iuris utendi in Deo; set eos egit immediate ipsa divina potencia, omnes (intelligo) quos Deus per angelos immediate excercere non potuit, quales multi sunt actus divini, ut iam superius est ostensum. Conversiones vero corporalium, que tractu temporis fieri potuerunt per naturalem potenciam, quas angeli tam boni quam mali propter suam fortitudinem, agilitatem, atque scienciam facere poterant in momento, verisimile est Deum exercuisse per angelos (sicut iam supra suasimus), sicuti fuerant facta que commemoravimus supra de Moyse.

Ioh.

Ista intelligo: perge ad alia.

RICARDUS.

De actu multiplicandi sive augendi res divino dominio subiectas, quo modo Deus auxit ac multiplicavit septem panes et alias quinque et paucos pisces, multa milia sacians, et nichilominus fragmentorum multas sportas plenas relinquens (de quibus legitur Mat. xvi. et Luc. ix. capitulis); nunquid fuit ⁹⁰ actus divini dominii, dic quid tibi videtur.

IOHANNES.

In augmentacione et multiplicacione rerum fit nove rei priori addicio; unde non video cuius rei usus sit talis multiplicacio sive augmentacio.

Ric.

Si per addicionem, ut dicis, fiat multiplicacio sive augmentacio a Deo sive ab eius dominio, utriusque rei esset usus a dominiis ipsarum rerum et possessione procedens ⁹¹ : set talis multiplicacio sive augmentacio solet a philosophantibus naturalis motus vocari, quales non fuerunt multiplicaciones panum et piscium supradicte. Alioquin falsum esset quod in evangelio affirmatur ⁹² , scilicet, quod Dominus, accipiens septem panes et pisces et gracias agens, fregit et dedit discipulis, ut discipuli darent populo. Lucas autem addit hoc modo, Acceptis autem quinque panibus et duobus piscibus, respexit in celum et benedixit illis, et fregit et distribuit discipulis ⁹³ , etc.; ubi constat quod panes quos accepit fregit et distribuit, non alios, et illos non alios dedit discipulis. Item, si fuissent alii panes eis adiecti, non illi in se multiplicati et aucti, non benedixisset illis qui in nullo mutati fuerunt, set aliis quos illis sua potencia copulavit; at cum econtra illis non aliis * benedixit, illi aucti fuerunt et in se multiplicati nullo adveniente extrinseco: et hec Io. vi. 13, aperte narratur hoc modo, Collegerunt ergo et impleverunt duodecim cophinos fragmentorum ex quinque panibus ordeaceis et ex duobus piscibus que superfuerunt hiis qui manducaverant. Hec ergo multiplicacio rei cuiusque immediate a divina potencia est rei illius usus a Deo, et iustus quia a dominio rei illius mediante possessione procedit; sicut augmentacio coste Ade de qua fuit Eva formata sine additamento extrinseco (iuxta sacre Scripture exordium) fuit usus coste illius aut saltem eius materie: et inde iustus fuerat ille usus quia a Dei dominio, respectu illius, mediante possessione processit; et fuit divini dominii verus actus.

Ioh.

Ista bene adverto; set non intelligo cur adicis aut saltem eius malerie: annon fuit illa multiplicacio veraciter usus coste?

Ric.

Mihi videtur quod in hoc actu edificacionis coste Ade in Evam fuit multiplicacionis actus, et actus conversionis similiter; quoniam materia coste, que materia in Eva remansit sine adieccione materie corporalis extrinsece, non potuit Eve sufficere nisi multiplicata fuisset, et forma coste, non dubium, non remansit nisi secundum partem, scilicet, in parte ossea mulieris. Unde maior pars coste fuit conversa in partes alias mulieris: et ob hoc adieci aut saltem eius materie. Unde pars ilia ossis multiplicata in aliam naturam post multiplicacionem non fuit, set desiit esse omnino, quia fuit ⁹⁴ conversa. Quoad actum conversionis, diximus in proximo capitulo quid sentimus: quoad multiplicacionem partis coste Ade in omnia ossa Eve ac quoad multiplicacionem parcium materialium coste, de quibus fiebat totum corporis Eve residuum preter ossa, ita ⁹⁵ mihi videtur dicendum ut nunc de panum multiplicacione prediximus, scilicet, quod omnia illa per divinam ⁹⁶ potenciam immediate multiplicata fuerunt, nullo corporali extrinseco eis adiecto (ex quo Scriptura affirmat quod Deus costam edificavit in mulierem, Gen ii. 22), et quod illa multiplicacio fuit usus illorum et iustus, quia ⁹⁷ a dominio illorum divino procedens.

Ioh.

Intelligo, ut mihi videtur, quando ac quo modo actus multiplicacionis rerum est actus divini dominii; eciam de aliis actibus supra tactis id idem adverto. Et nichilominus videor mihi videre perspicue quod nec Deo per eius dominium nec Dei dominio competit dissipare aut perdere nisi ad utilitatem aut decorem sui regiminis; sicut in exemplum inobediencie uxorem Loth convertit ⁹⁸ in statuam salis, et sicut perdidit omnes qui operantur iniquitatem ⁹⁹ et omnes qui fornicantur ab eo, et dissipat consilia gencium ¹⁰⁰ : que omnia ad utilitatem et decorem pertinent universi, magne (scilicet) domus Dei; et ob hoc per se a dominio universi procedunt actus huiusmodi. Nec minus attendo quod cum domini transitorii perdunt seu dissipant res sibi subiectas, si inutiliter * id agatur, non est actus ille dominii nisi per accidens (ut dixisti): sic eciam cum negligunt (cum in hoc non agunt ¹⁰¹ set agare tunc omittunt), non faciunt actum dominii, nec negleccio a dominio ipsorum procedit, nisi per accidens: qualis negligencia, quia in Deum omnisapientem et omnipotentem et omne bonum cadere omnino non potest, nec ad usum rerum poterit pertinere.

Ric.

Ista prudenter advertis. Ultra progredere.

IOHANNES.

De actu donacionis non video qualiter divino dominio aut Deo conveniat, ex quo Deus nullum dominium suum a se alienare seu transferre potest aut potuit; cum omnis donacio ut mihi videtur alienacio sit censenda.

RICARDUS.

Nunquit totam impugnabis scripturam Novi et Veteris Testamenti, que astruit Deum dare omnibus inspiracionem et vitam, Act. xvii. 25; quod dat omnibus affluenter, Iac. i. 5; quod dedit dona hominibus et quod omne datum ¹⁰² optimum et omne donum perfectum desursum est descendens a Patre luminum, Iac. i. 17; et quod dedit Ade omnem herbam afferentem semen ¹⁰³ ? et multa sunt istis similia que in Scripturis uberime inseruntur.

Ioh.

Iam me reddis perplexum inter Scripturam Deo donacionem patentissime ascribentem, et inter racionem premissam impossibilitatem alienacionis divini dominii astruentem: unde te posco ut ab isto vinculo me dissolvas.

Ric.

Cum aliqui viventes civiliter habent de pascuis aliquibus, fluminibus, lacubus, montibus ¹⁰⁴ , aut mariscis inconsumptibilibus quoad eorum ¹⁰⁵ contenta, per usum debitum sive iustum commune dominium; ita ut piscibus, volatilibus, feris, et aliis commodis rerum illarum pro suo voto et singulariter uti possint, sicuti in locis pluribus constat esse; et ipsi ad suam condicionem in illo dominio alium, esto Guillelmum, admiserint: num dices quod ipsi in Guillelmo transferunt suum dominium, an quod novum dominium in ipso efficiunt, an suum commune sine eius abdicacione aut translacione in ipso constituunt?

Ioh.

Non possum affirmare quod transferunt in Guillelmum totum suum dominium, cum in unoquoque maneat hoc peracto dominium: set cur non dicam quod singuli in eum sui dominii transferunt porcionem, scilicet, ita et in tali proporcione se habentem ad totum dominium, in quali proporcione ¹⁰⁶ numerali Guillelmus se habet ad totalem numerum ipsum assumencium dominorum? sic quod quantum Guillelmo accrescit, tantum communiter, secundum equales tamen porciones, illi decrescit.

Ric.

Dic in quo illorum assumencium dominium hoc casu minuitur: non enim ad minora commoda iuxta suppositum se extendit, cum nunc sicut prius de illis possessis communiter, cum inconsumptibilia supponantur, possunt omnes et singuli pro voto sufficienciam optinere; sic quod hoc dominium in eis non extensive minuitur, nec ius seu titulus sumendi huiusmodi affluenciam in quoquam eorum prescinditur, cum equo iure seu titulo postea ut antea rebus illis ¹⁰⁷ omnibus libere uti possunt.

Ioh.

Nequaquam est ita; quoniam cum res ille sint qualitate ac quantitate finite, * si singuli domini de rebus illis sumerent quantum vellent et possent, minor porcio tunc singulos eorum contingeret quam singulos eorum cum pauciores fuerant contigisset.

Ric.

Potencia ad abusum et insaciabilitas cupiditatis nequaquam ad dominium pertinent, set tirannidi annectuntur; alioquin Deus necessario ac semper hiis carens, qui nec rebus potest abuti nec cupiditate reprehensibili maculari, dominium non haberet: in nullo ergo dominium cuiusquam respectu rerum dominatarum minuitur; etsi minus de ipsis modo quam ante in abusum aut ad pascendam insaciabilem cupiditatem ¹⁰⁸ possunt accipere sive assumere, nisi eciam minus de eis modo quam prius ad suam utilitatem possent convertere. Non enim habet aut debet affluencia seu sufficiencia rerum pertinencium ad usum hominis cupiditate insaciabili mensurari, cum non possit, nec rerum abusu quo semper peccatur, set pocius commoditate seu indigencia naturali vel verius personali. Cum igitur unusquisque dominorum istorum post admissionem Guillelmi, quoad omnia sustentacioni sue congruencia seu commoda ¹⁰⁹ sive utilia de rebus prefatis affluenciam possit recipere, sicut ante, equaliter eis utiles sunt res ille modo et ante; quamvis minor porcio rerum illarum, si eas omnes ex cupiditate, eis innaturaliter abutendo, dividerent, singulos eorum contingeret: preter hoc quod res taliter dividendo totum suum commune dominium non solum inprovide dissiparent, quoniam nichil de rebus illis commune ipsis dominis remaneret; set posteris suis apertam inferrent iniuriam, si res ille eis vel posteris suis a Deo vel ab homine iure hereditario date fuissent. Constat igitur manifeste in casu premisso quod dominium in nullo dominorum minuitur, Guillelmo ad idem dominium cum eis communiter optinendum admisso. Sic econtra potest deduci: Si aucto in hoc casu dominorum numero dominium in singulis minuatur, econtra eodem dominorum numero imminuto dominium in singulis augeretur; et si tandem omnes uno remanente defluerent, ille solus haberet dominium centuplatum (esto quod primitus centum erant): quod veritatem non habet, quoniam ¹¹⁰ dominium suum non se extenderet ¹¹¹ ad plura quam prius, et ita non extensius augeretur, nec iuris forcioris, uberioris, aut utilioris efficeretur; et ita nec intensius augeretur: nisi forte dixeris quod in hoc illis defunctis dominium solitarii remanentis uberius seu utilius redditur, quia ¹¹² modo potest totum commodum rerum illarum singulariter optinere, prius non poterat ¹¹³ nisi partem habere: ubi tibi poterit responderi quod per hoc eius utilitas nullatenus augmentatur, quoniam prius tantum commodum habuit sicut modo, ex quo pro voto suo racionabili quicquid de illis rebus habere voluit, potuit gratis nemine cohibente recipere, quoniam inconsumptibiles supponuntur. Nec utilius potest * solus quicquam commodi de rebus illis habere quam quod pro racionali voluntate deberet, quoniam si irracionabiliter quicquam in illis rebus quereret, minor sibi proveniret utilitas, cum peccaret. De communi maris dominio istud claret, quoniam pro omnibus sufficit eius commodis racionali voluntate utentibus ¹¹⁴ ; nec quicquam utilitatis aut ubertatis uni soli accresceret, si tocius maris, ceteris mortuis, dominium optineret: nichil igitur dominio cuiusquam detrahitur, cum ad eiusdem rei dominium socius quivis admittitur, respectu rei semper suis dominis affluenciam pro racionabili voto prestantis. Tolle cupiditatem et statue caritatem in animo; et videbis aperte quod talis animus non solum non computabit pro dampno set veraciter reputabit pro lucro, quod super rebus affluenciam semper prestantibus possit ¹¹⁵ socios sibi condominatores efficere, et habere cum eo casu commodum, quod de illis rebus posset percipere, minui omnino non posset ¹¹⁶ , et ex tam gloriosa seu nobili potestate socios statuendi ac ex tam grata societate sibi leticiam cumularet. Nec igitur in toto nec in parte oportet minui seu transferri dominium, cum aliqui viri ¹¹⁷ probi ad talium rerum dominium socium gratum admittunt.

IOHANNES.

Exultans fateor ita esse.

RICARDUS.

Isti ergo domini Guillelmum constituunt dominum rerum illarum, aut faciendo in Guillelmo novum dominium aut ei communicando dominium eorum antiquum, sine abdicacione seu translacione ipsius; quoniam transferri dici non debet, quod remanet usquam fixum: unde non dicimus racionalem animam transferri, cum, aucto corpore hominis, illa noviter in parte generata existit; nec ad motum partis dicimus eam moveri, cum in toto corpore quiescente manet immota, licet ad motum tocius corporis moveri possit per accidens. Nec puto quod inficiari audeas quin isti domini, sic constituendo dominium in Guillelmo, res subiectas illi dominio sibi donant; cum nullo alio quam donacionis iure seu titulo Guillelmus eas optineat. Ex quibus patenter consequitur quod homines sua bona possunt donare sine abdicacione aliqua sui dominii. Igitur, cum Deus res mundi inferiores ita instituit, quod diem et noctem, yemem et estatem, autumpnum et ver, motu ac lumine solis, lune, ac siderum indeficienter efficere Noe ac filiis eius promiserit, ut redivivis circulacionibus consumpta restauret, infirma corroboret, ut par rerum affluencia in eodem mundo semper habundet; omnino consequitur, sicut superius constitit homines facere potuisse, sic Deum facere voluisse ¹¹⁸ , scilicet, quod sine translacione aut imminucione sui dominii res suas donare potuit, et donavit: quoniam sicut Deus ¹¹⁹ rebus omnibus, ut sint nobis modo ad plenum inexcogitabili adherendo aut coherendo ¹²⁰ eis, communicat suam essenciam, unde * esse dicuntur; et suam bonitatem eis communicat, ut bone sint; et suam potenciam, ut potentes sint; et suam pulcritudinem, ut pulcre sint (sicuti Dyonisius diffuse declarat in libro suo de Divinis Nominibus, et sanctus Augustinus et ceteri sancti doctores hoc ab eo acceptum affirmant): sic nimirum creature omni viventi suam vitam, immo se vitam, communicat; sencientibus se sensum verum, nunquam falsum, communicat; racionabilibus se racionem communicat, modo quodam incomprehensibili eis adherendo, nec eis proprie inherendo set verius eis (si recte intelligimus ¹²¹ ) inessendo, ut vivant, senciant, et raciocinentur, et veraciter sensitim et racionatim sive racionales existant. Unde consequitur quod racionabilibus dominantibus ex dono suo ita dominacionem sive dominium suum communicat, ut domini, prout dominii sunt capaces, sint ¹²² atque dicantur; set tamen eo longe impari racione causalinec minus impari dominii sive dominacionis effectu, quoniam sicuti ¹²³ creativa potencia in infinitum naturalem excedit activam potenciam et sicut activa ¹²⁴ potencia in infinitum excellit naturalem sustentativam potenciam, sic in gubernacionis actu incomparabiliter omnem actum gubernacionis creature ad quem dominium ordinatur excellit gubernacio Creatoris. Hoc ergo modo Deus communicare potuit et communicavit Ade suum dominium, et sua bona pleno iure ab eo optenta capabili sibi modo, sicut Genesis testatur exordium, illi donavit. Quia tamen te puto ambigere, nunquit realiter sit idem Dei dominium quod in Adam Deus constituit et sibi retinuit, an diversum; ecce tibi respondeo, non negando diversa realiter ipsos habuisse dominia, quod sicut unam caritatem habebant, scilicet, qua Deus Adam dilexit et Adam Deum dilexit (sicut Iohannes apostolus, prima sua canonica capitulo iv., et Augustinus eum exponens ac Magister Sentenciarum sentire videntur ¹²⁵ , sicut Magister conatur astruere distinccione xvii. primi libri Sentenciarum suarum, a quorum sentencia Dyonisius magnus non discrepat); ita habebant realiter unum dominium quo Deus dominatus est Ade et rebus sibi donatis ¹²⁶ , et quo Adam dominatus est rebus eisdem, quod dominium non ita plene habebat Adam, quia nec ita perfecte illud capere poterat sicut Deus, sicut nec ita perfecte caritatem que est Spiritus Sanctus capere poterat ant habebat. Unde michi videtur quod ob hoc dixit Iohannes apostolus, In eo manemus et ipse in nobis, quoniam de spiritu suo dedit nobis, prima canonica sua, iv. 13; et Moysi dictum est, Auferam de spiritu tuo et tradam eis, Num. xi. 17, ut minus intelligatur spiritus haberi a nobis quam a Deo, quamvis totus sit nobis datus ab eo et minus ab aliis quam a Moyse; licet unus Spiritus fuerit de quo ista sunt dicta, et totus omnibus illis dalus. Et ut in donacionis istius materia plenius instruamur, ecce consequenter Scriptura expressit: Descenditque Dominus per * nubem, et locutus est ad eum, auferens de spiritu qui erat in Moyse, et dans septuaginta viris ¹²⁷ ; ubi non dicitur auferens de spiritu, etc., quia spiritum illum quem Moyses habebat in toto vel in parte a Moyse subtraxit (cum postmodum sequenti capitulo, in mititate ¹²⁸ et aliis virtutibus super omnes morantes in terra Moyses precellere a Domino affirmetur, unde de spiritu suo nichil illi subtraxit); set per communicacionem spiritus pocius dictum videtur.

IOHANNES.

Istam communicacionem divini dominii satis intelligo; et video quod, licet sit unum dominium in Deo et in Adam, tamen dominium illud, in quantum est Dei, incomparabiliter est nobilius quam idem dominium, in quantum est Ade, iuxta pretacta exempla: set non adhuc plene intelligo ex quo Deus ¹²⁹ dominus erat specierum, sicut et individuorum, et ita ad utraque ¹³⁰ tunc se extendebat divinum dominium. Nunquit Deus communicavit Ade specierum an individuorum dominium an dominium utrorumque?

RICARDUS.

Nulla res immediate est subiecta dominio, nisi illa res que potest immediate dominii actum seu usum subire; cum econtra, si res quevis non immediate, set mediante re alia, potest subire sive recipere actum seu usum dominii, non est res illa immediate, set mediante re alia, subiecta dominio: species vero nulla potest immediate, set mediante supposito sive individuo singulari, subire dominii quemvis actum seu usum; quo-niam sicuti, secundum philosophos, acciones sunt suppositorum sive singularium, ita sunt similiter passiones, cum accio et passio unus sint motus species; igitur non sunt per se et immediate subiecte dominio nec Dei nec hominis. Hoc insuper ex causis divini dominii potest clarescere, quoniam species non per se et immediate creata fuit nec immediate creari potuit, cum presupponat suppositum sive individuum in essendo. Igitur causam primam divini dominii, scilicet creacionem, species recipere immediate non potuit, et per consequens neque dominium. Pariter de conservacione et gubernacione potest deduci; quoniam nec species conservatur nec gubernatur per se et immediate a Deo, set mediantibus ¹³¹ individuis speciei: unde consequitur quod species non solum non fuit immediate data sive donata a Deo, set quod nec potuit a Deo immediate donari ¹³² (in quantum est talis, semper intelligo, quoniam secundum plurimos viros doctos nulla extat extra animam inter speciem et individuum ipsius ¹³³ realis distinccio, licet docti econtra affirment quod omnes species ydee sunt eterne in mente divina, que utraque opinio recte intelligentibus continet veritatem quam non congruit discutere in presenti). Deus ergo res mundi inferioris, donando nostro primo parenti individua, sibi proprie per se et immediate donavit; ad quorum dominium sequebatur dominium specierum: et ita Deus Ade communicavit suo modo dominium utrorumque.

IOHANNES.

Iuxta cor meum hec profers: set in ¹³⁴ abdicacionem divini dominii in * donando Ade que dedit, hoc videtur arguere quod Adam pleno iure erat Dei et servus ipsius; non potuit igitur Adam quicquam acquirere quod non Deo domino suo acquisivit, sicuti superius videbaris astruere. Igitur Deus dando hec bona ¹³⁵ Ade, sic dando eadem bona et eorum dominium per acquisicionem Ade servi sui, sibi noviter acquisivit. Nec potest quisquam ambigere quin antequam Deus Ade illa bona donavit, dominium illorum bonorum Deus habuit: si igitur, cum dedit Ade hec bona, illud dominium Deus sibi retinuit, nequaquam illud dominium sibi per servum suum Adam noviter acquisivit; et per consequens econtra consequitur, si Deus per Ade servi sui acquisicionem rerum illarum, sibi dominium acquisivit, quod Deus in donando res ipsas ipsarum se dominio vacuavit.

RICARDUS.

Ut caliginem tue mentis in isto facili medicina resolvas, attende quod regula cui inniteris, de acquisicione rerum domino suo per servum, veritatem non continet, ubi per communicacionem bonorum solam, sed ¹³⁶ ubi per translacionem alicuius adventicii dominii servo res alique acquiruntur. In illo enim acquirendi modo servus res quas sibi acquirit domino eciam suo acquirit: in modo vero acquisicionis per communicacionem solam, et precipue ubi dominus servo communicat rem aliquam, servus domino suo nichil acquirit; immo illo modo quicquam domino suo acquirere contradiccionem includit, sicut in principio ad probandum quod Deus non potest alienare a se aliquid una racio principalis ostendit, et ob hoc in principali racione ita de materia ista adieci, si dominus capax de novo existat dominii acquisiti per servum. Non igitur oportet amplius musitare quin Deus sine aliqua abdicacione sui dominii potest sua bona donare.

IOHANNES.

Ista libens amplector.

RICARDUS.

Huius inabdicabilitatis aliam accipe racionem: Si Deus in donando suum dominium abdicaret, non esset eius donacio actus sui dominii (sicuti tu supponis), quoniam donacio rei cuiusvis nunquam a dominio rei illius procederet; quoniam in instanti donacionis per donacionem transfertur dominium, et per consequens eo instanti est dominium illud in donatario, et ita tunc non ¹³⁷ est in donante (secundum te), et per consequens non est causa tunc donacionis efficiens. Cum igitur econtra affirmes, et negare non potes, quod donacio est actus dominii, omnino consequitur quod non propter donacionem transfertur illud dominium, intelligo, dominium quod ipsam efficit dacionem.

Ioh.

Non possum capere quod sit vera et proprie dicta donacio, nisi dominii fiat translacio.

Ric.

An non putas quod propriissime dominus propriissime potest donare?

Ioh.

Quo modo id potero non putare non video, quoniam alias donacio non esset actus dominii, nisi proprie domino actus proprie conveniret.

Ric.

Provide respondisti, nec ambigis quin Deus propriissime est dominus, et propriissime dominus appellatur; ex quo veriorem ac validiorem et racionabiliorem causam habet omnibus dominandi, quam dominandi cuiquam creature aliqua habeat creatura * (iuxta prius tractata): unde consequitur quod Deus propriissime ac veracissime potest donare, a quo est omne datum optimum et omne donum perfectum, Iac. i. 17, qui ex summa liberalitate dat omnibus affluenter ¹³⁸ .

Ioh.

Iam hoc negare non possum: set inde mihi videtur sequi absurditas, scilicet quod donacio ¹³⁹ sine abieccione dominii est verior et magis proprie dicta donacio quam ea in qua transfertur dominium, ex quo propriissime convenit Deo nunquam suum dominium abdicare ¹⁴⁰ .

Ric.

Non est hec absurditas set veritas, licet tibi occulta: immo, sicut patefactis quibusdam aliis adhuc tibi occultis de possidendi, donandi, et aliis actibus divini et humani dominii, tibi clarescet quod actus talis, ubi nec abicitur dominium neque possessio, non tantum magis proprie et verius est dicenda donacio, set insuper quod est liberalior donacio quam ea que fit ab hominibus suum dominium transferendo: cuius, quamvis suc-cinctam, accipe racionem. Liberalior est illa donacio que ex fervenciori voluntate procedit et donatario affert plus commodi, cum ad hoc ordinetur donacio que hiis caret; donacio vero facta a Deo ex fervenciori voluntate procedit quam donacio creature (non ambigis); et affert plus commodi donatario, quoniam ultra commodum quod similis donacio ab homine affert homini, adicitur in donacione facta a Deo in donante conservacio, gubernacio, et eius tuta defensio: constat ergo quod Dei donacio est verior, proprior, atque liberalior quam donacio in qua transfertur dominium.

Ioh.

Quod mihi inpossibile videbatur attendo esse prospicuum in ista conclusione mirabili; et cerno quod Deus in donando dominium suum non abdicat: unde videtur quod abdicat ius aliquod quod ante habebat, scilicet, possessionem aut aliud ius quod poteris invenire.

Ric.

Sicut dominium Dei est inabdicabile, ita eius possessio; quia sufficientissima rei cuiusque sustentacio semper et continue est a Deo: et ob hoc nec abdicat nec minuit suam possessionem rei cuiusque eam donando.

Ioh.

Usum rei aut saltem aliquod ius re ipsa utendi videtur Deus amittere, cum illam rem donat; cum ille cui Deus rem donat ius habeat rem donatam libere absumendi; et si impediretur, videretur fieri sibi iniuria: quisquis enim impedit hominem in exercicio iuris sui, michi videtur illi inferre iniuriam: unde consequitur quod, facta a Deo donacione cuiusquam rei cuiusvis, non potest Deus eum iuste cohibere ab usu rei illius; et ita Deus tunc non habet ius re illa utendi.

Ric.

An nos non vereris impellere ut affirmata superius repetamus? quibuscunque enim racionibus quibus supra suasimus Deum non posse a se suum dominium abdicare, facile, si advertas, de iure utendi et de omni iure Dei originali id idem tibi poterit suaderi; quoniam nec plenam auctoritatem super creaturas suas * haberet, nec esset omnipotens, nec creatura talis esset iure integro serva Dei (sicuti pro inabdicabilitate divini dominii erat ibi deductum) si Deus posset aliquod ius suum originale (ex origine rei, intelligo) sibi competens abdicare.

Ioh.

Iam negare non audeo quod Deus dat bona sua communicando donatariis ¹⁴¹ suum dominium vel ¹⁴² iuris competentis Deo originaliter abdicando: set dic nunquit Deus aliter dat sua dona, quoniam supra iam fuerat allegatum quod Deus dedit Spiritum Sanctum, et non est Deus dominus Spiritus sancti; unde nec eius dominium communicare potuit creature.

Ric.

Verum affirmas; et ob hoc vere consequitur quod dacio esse potest absque rei date dominio communicato aut eciam abdicato: unde ad Gal. i. 4 dicitur quod Deus dedit semetipsum pro peccatis nostris, et ad Thess. ii. quod Deus dedit nobis sanctum suum Spiritum, et ad Titum ii ¹⁴³ . 14 quod Deus semetipsum dedit pro nobis, ul nos redimeret ab omni iniquitate; et aliis modis reperitur fieri dacio in Scripturis: de quibus, si oporteat, congruencior locus erit tractandi, cum de dominio humano et condicionibus eius agitur. Interim sit hoc fixum, quod Deus res homini primo donatas, non abdicando nec minuendo suum dominium aut possessionem suam, donavit illi; ita ut actus donandi Deo vere conveniat.

IOHANNES.

Actus commodandi huic dominacionis actui videtur michi in nobilitate proprior, quoniam liberalior est quam permutacio, vendicio, sive locacio: dic ergo nunquid commodacio Deo ex dominio suo conveniat.

RICARDUS.

Quid tibi aliud viderentur pretendere parabole evangelice de talentis traditis ad negociandum (Mat. xxv.), demnabus datis ad mercandum (Luc. xix.), de tribus panibus ad commodacionem media nocte petitis (Luc. xi.)? qui enim bona tradidit ad negociandum ut reportet usuram, sicuti ¹⁴⁴ in parabolis illis de Deo innuitur, non eos constituit dominos quibus tradidit, set commodatarios, ut videtur.

Ioh.

Ex quo parabola exprimit quod dedit uni quinque talenta, alii duo, alii unum; non videtur facta commodacio talentorum, set verius videtur donacio.

Ric.

Si recte perpendas, et commodacio et donacio ibi exprimitur: quoniam (sicut infra probabitur) dominium Ade, et quanto magis dominium cuiuscunque hominis subsequentis, vere dici potest, et debet dici, commodacio, non vere dominium, quale optinet solus Deus: et nichilominus, quia Deus sibi ¹⁴⁵ bona sua donando communicavit illi suum divinum dominium, Deus ea veraciter sibi dedit; et nichilominus illi bona eadem veraciter commodavit: unde omne dominium hominis commodacio quoad Deum veraciter (ut ibi dixi) existit, sic quod vires hominis sue nature congenite et quecunque dona postmodum acquisita sive gratis donata (si ista omnia aut horum aliqua per talenta, per mnas, et per panes intelligas) sunt a Deo hominibus veraciter * commodata, quia, cum modo sunt data sive donata; dicitur enim commodum quia cum modo datum sive concessum.

Ioh.

Fateor donacionem Dei vere esse commodacionem; set non est talis commodacio actus alius dominii Dei quam dacio, ut probasti. Ego autem de actu commodacionis a donacionis actu distincto inquiro, ut sciam qui sunt diversi actus eiusdem dominii.

Ric.

Solet Omnibonus habundancius dare quam ab eo petatur ¹⁴⁶ : unde crucifixo latroni cum eo et ab eo petenti memoriam eius habere ¹⁴⁷ cum in regnum suum veniret, Paradisum veluti no-biliorem porciunculam regni sui, et non solum cum ipse promittens illuc veniret, ut alius postulabat, set eo die presente, concessit: et ob hoc apte potest intelligi ut Deus commodacionem ¹⁴⁸ panum petenti quotquot habet necessarios panes donet, non hoc modo accomodet; et nichilominus non minus apte possunt parabole iste intelligi de Dei muneribus spiritualibus et corporalibus aliquibus veraciter commodatis. Concedit enim Deus nobis petentibus atque non petentibus sepius gracias prophetandi, curandi, linguas diversas, sapienciam (ut dicit Iacobus), et continenciam (ut dicit Scriptura alia) et similia munera, et nonnullas extrinsecas res, sicuti terras et beneficia, et multa alia; aliquando ad tempus, scilicet, dum eis quis utitur iuste et sancte (sicuti filiis Israelis dedit terram promissionis et regibus Israelis illud regnum sic concessit, atque concedit cotidie nobis talenta et panes), et a torpente hec subtrahit (sicut exprimunt iste parabole); et eciam cum modo, scilicet, ad negociandum, aut (sicut concludunt parabole) ad usuram: unde non videntur parabole debere intelligi de naturalibus donis aut aliis inamissibilibus per peccatum, que non ad tempus nec ita cum modo donavit, ut cum modus omittitur amittantur (sicut hic de servo nequam concluditur); set de bonis amissibilibus per peccatum, per que potest homo negociando mereri et usuram afferre: nec vales probare de istis quin sint veraciter commodate, non proprie ac vere donate. Et, ut quod poscis ¹⁴⁹ de tali commodacione, racione probetur, ecce nemo insipiens ambigit quin Dominus verus aliquarum rerum quas potest donare, cum eas donat, posset modum adicere, et ita eas commodare, non dare (intelligo, de dacione proprie dicta, de quali modo tractavimus); licet hec commodacio in sacris litteris, quod iuxta circumstancias scripturarum oportet advertenter attendere, aliquociens dacio appellatur.

IOHANNES.

Fateor commodacionem tanquam actum dominii ad divinum dominium pertinere: de proteccione sive tuicione, de repeticione et luicione, si placet, ostende qualiter Deo de suis bonis conveniant.

RICARDUS.

David dicit in Psalmis, Dominus defensor vite mee, Dominus protector vite mee: a quo * trepidabo ¹⁵⁰ ? patenter ostendens defensionem debere dominato per dominium adhiberi: unde Ierem. i. 34, dicitur, Dominus exercituum nomen eius; iudicio defendet causam eorum. Et Dominus dixit ad Abraham, Gen. xv. I, Ego protector tuus sum; et in Psalmis, De ventre matris mee tu es protector meus ¹⁵¹ , et Protector est omnium sperancium in se ¹⁵² : et multa sunt alia in Scripturis que actum defensionis divino dominio patenter attribuunt. De actu repeticionis dicitur, Exod. vi. 6, Ego Dominus, qui eduxi vos de ergastulo Egypciorum, et eruam de servitute, redimens in brachio extento; ubi tam actus repeticionis (eruam inquit) quam actus luicionis (et redimam) divino dominio Scriptura attribuit, Ego inquit Dominus qui eduxi: unde constat quod defensio, repeticio sive revocacio, atque luicio ut repeticionis species, atque custodicio, et si qui alii sunt actus qui ad rei dominate regimen requiruntur, sive competunt rei dominate regimini cum domini Dei eis presidentis, eo quod dominus sit ea regere, actus huiusmodi veraciter sunt actus divini dominii et usus rerum ad divinam providenciam per suum dominium pertinentes.

Ioh.

Ex quo pleno iure Deus omnes res habet, ut superius est ostensum, non videtur quod possit aliquid rehabere, cum hoc concludit eum illo antea caruisse; et si non potest quicquam rehabere, non potest quicquam repetere.

RIC.

Memorie nimis es labilis aut applicacionis ingenium tibi ¹⁵³ deest, cum sit supra ostensum quod Deus rerum quarundam proprietarius est, et aliquarum rerum communis dominus et communis possessor; unde illarum rerum quarum cum hominibus iam possessionem habet communem, si homines illas res sibi offerant voluntate gratuita, efficitur proprietarius possessionis earum, seu verius proprius possessor earum, sine iure alico acquisito per solam abdicacionem possessionis offerencium sibi illa: sic eciam potest fieri repetitor atque rehabitor per sublacionem possessionis aut dominii in aliis, si delinquant; sicuti, cum Adam et Eva peccarunt, Dominus factus fuit proprietarius omnium rerum quas illis antea conferebat; immo veraciter cuncta que eis ante contulerat repetivit: aliter autem Deus racione sui dominii divini bona sua non valet repetere, nisi (scilicet) per sublacionem tituli alicuius in alterum, nequaquam sibi novam possessionem seu novum dominii seu possessionis ius aliquod acquirendo.

Ioh.

Istud adverto: set cum Deus precipiat, Ab eo qui aufert tibi vestimentum, et tunicam noli prohibere, Luc. vi. 29, et Mat. v. 40, Ei autem qui vult tecum in iudicio contendere et tunicam tollere, dimitte ei et ¹⁵⁴ pallium; videtur quod Christi discipulus non debet sua bona defendere, set tollenti dimittere; et quanto magis videtur quod ea sublata non debet repetere. Si autem Deus hoc precepit hominibus, et doctrina eius sit valida, debet ac* debuit eadem observare aut saltem non contraire operibus. Item ipse Dominus Iesus Christus sic docuit faciendum, ut nullus imitaretur Phariseorum ypocrisim qui unum docebant et contrarium faciebant: Dicunt enim et non faciunt: alligant enim onera gravia et inportabilia, et imponunt in humeros hominum; digito autem suo nolunt ea movere: cui dicto premisit, Omnia ergo, quecunque dixerint vobis, servate et facite; secundum vero opera eorum nolite facere, Mat. xxiii. 3, 4. Non igitur debet Deus sua bona defendere, neque sublata repetere; et per consequens isti actus non sunt actus divini dominii.

Ric.

Illa que de evangelio adicis dominus Iohannes papa in libello suo Quoniam vir reprobus, sequens beatum Augustinum, affirmat et probat non fuisse precepta apostolis in opere semper servanda: cuius verba sunt hec, Non semper servanda sunt in execucione operis, set semper in preparacione animi sunt habenda, ut (scilicet) simus ¹⁵⁵ hoc facere et sustinere parati quando caritas hoc requirit: et ponitur in Decreto xxiii. q. i., capitulo Paratus: et consequenter eodem capitulo dominus Iohannes papa probat quod apostolis et discipulis licuit litigando bona communia repetere. Item, esto quod omnia que allegas et accipis vera existerent, ultimum tamen quod conaris inferre non sequitur, scilicet, quod Deus non debet sua bona defendere neque repetere; quoniam Deus omnipotens, omnisapiens, omnibonus, aut (ut verbis sancti Dyonisii ¹⁵⁶ utar) supersapiens, superbonus, plenum ob hoc curam et omnem auctoritatem habens super cuncta ab eo creata, legi creature subici non debet nec potest ¹⁵⁷ : unde, quamvis illam legem dedit quibusdam hominibus quos in suo ordine voluit esse perfectos, non propter hoc secundum suam superpotentem divinam naturam debuit illi legi aut potuit subiacere; quoniam debet et debuit cuncta errata semper corrigere, et sic sua bona a malis sepe repetere, quoniam sic agere congruebat: set secundum suam naturam humanam, Quando venit plenitudo temporis, factus sub lege, natus de muliere, ut eos qui sub lege erant redimeret ¹⁵⁸ , propter eos legi debuit conformari: unde tunc cepit Iesus facere et docere, Act. i. I; et suis dicebat, Exemplum dedi vobis, ut quemadmodum ego feci, et vos faciatis, Io. ii ¹⁵⁹ . Item, esto quod sui saltem perfecti non debent sua ¹⁶⁰ defendere nec ab eis sublata repetere (super quo in sexto huius tractabitur), non propter hoc recte potest inferri quod hii actus non sunt actus dominii, quin pocius e contrario aperte consequitur; scilicet, ex quo propter preceptum sui magistri non deberent Christi discipuli statum perfeccionis habentes volenti sua tollere ea defendere, nec ab eis sublata repetere, quod, evacuato precepto per titulum quem in illis sublatis haberent, possent ea ne tollerentur defendere, et ea sublata repetere: alioquin frustra ad perfeccionem * sequendam illam doctrinam tenerent: uncle satis est firmum quod omnes hii actus sunt actus divini dominii.

Ioh.

Ei cuius naturalis extat condicio dare omnibus affluenter ¹⁶¹ , qui solem suum facit oriri super bonos et malos, et pluit super ¹⁶² iustos et iniustos, non videtur congruere quicquam alicui donatum ab eo subtrahere sive repetere.

RIC.

Liberalitati Dei, eo quod talis, illud non congruit; set iusticia eius et bonitas in casu hoc exigunt ¹⁶³ , scilicet, cum is cui sunt bona collata eis abutitur; quoniam tunc congruit remedium adhiberi, quod summe sapiens ordini domus sue, scilicet, mundi tocius, novit magis congruere: unde cum sua dona a taliter abutente subtrahit, fide indubia tenere debemus quod sic agere sue domus ordini elegantissime atque iustissime conservando hoc congruit; et nonnunquam taliter spoliati, sicut Nabugo-donosor et alii, propter repeticionem huius corriguntur. In quo casu clarescit talem repeticionem salvatrici bonitati divine, ut aliter nolentes ¹⁶⁴ corrigi corrigantur, et eius dulcedini, servata rectitudine, convenire: unde dictum existimo, Dulcis et rectus Dominus, propter hoc legem dabit delinquentibus in via ¹⁶⁵ . Tolle maliciam, et repeticionem huiusmodi non videbis; nec ab origine mundi repeticio talis facta fuisset, si nunquam aliquis deliquisset: unde exercicium huius actus divini dominii nunquam omnipotenti Domino convenisset, nisi delictum hominis precessisset; tamen in omni casu actus talis actus divini dominii, tanquam sibi possibilis, computari merito debuisset.

IOHANNES.

Perge ulterius, et de vendicione ostende, si vales, qualiter Deo conveniat: etsi enim quoad communicacionem dominii sui in alterum non repugnet sibi vendicio, sicut sibi donacio non repugnat (cum vendere secundum sensum verbi sit venum dare, et venum indeclinabile idem sit quod venale; unde vendere preter ¹⁶⁶ recipere nichil amplius habet quam dare); tamen non video qualiter quis rem cuius est dominus pleno iure, sicuti Deum ¹⁶⁷ omnium rerum dominum constat esse, pro precio possit recipere, cum non debeat (ut michi videtur) precium nuncupari illud quod nunquam nisi ¹⁶⁸ de propriis bonis offertur.

RICARDUS.

De vendicione ergo non ambigis quin Deo conveniat, nisi quatenus vendicio cum empcione communicat, scilicet, in recipiendo rem suam; quoniam bene sensum verbi vendicionis advertis, scilicet, quod non est nisi venum dacio, scilicet, dacio rei cuiusquam pro precio, sicut nec empcio aliud habet in sensu quam rei cuiusquam acquisicionem pro precio; set respectu rei empte et respectu rei vendite ipsa duo verba e contrario habent sensus. Inquiramus igitur simul de utrisque ex sacris Scripturis.

Ioh.

Sic fiat

RIC.

Deus precium nostre * redempcionis accepit, cum Christus pro nobis se ipsum optulit Deo Patri, ita ut Paulus dicat, Empti estis precio magno, I Cor. vi. 20; et Petrus apostolus dicit prima sua canonica, primo capitulo, Scientes quod non corruptibilibus, auro vel argento, redempti estis, etc. ¹⁶⁹ ; set precioso sanguine quasi agni incontaminati et immaculati Iesu Christi, non intelligens sanguinem solum precium nostrum fuisse, set per sanguinis effusionem Christum sanguinis effusorem; sicut alibi Paulus expressit hoc modo, Si enim sanguis hircorum et taurorum et cinis vitule aspersus inquinatos sanctificat ad emundacionem carnis, quanto magis sanguis Christi, qui per Spiritum sanctum semet ipsum optulit immaculatum Deo, etc., ad Hebr. ix. 13, 14; et ad Gal. i. 3, 4, dicit Gracia vobis et pax a Deo Patre et Domino nostro Iesu Christo qui dedit semet ipsum pro peccatis nostris.

Ioh.

Negare ¹⁷⁰ non possum quin Christus optulit se precium, ut nos a seculo presenti nequam eriperet (sicut Paulus ad Galacianos, ubi allegasti, expressit), et quod Deus se optulit; et salus mea ex illa oblacione proveniens me impellit ut negare non possim quin Deus precium oblatum admisit atque recepit: alioquin per oblacionem illam nostra facta redempcio non fuisset. Quia insuper Ysaias predixit quod Dominus posuit in eo iniquitatem omnium nostrum, et quod Dominus voluit eum conterere (Ysa. liii. 6,10); et ipse dicit sicut mandatum dedit michi pater sic facio (Io. xiv. 31); et Paulus affirmat quod factus est obediens usque ad mortem, mortem autem crucis (ad Philip. ii. 8), et multa dicuntur similiter que satis affirmant Deum Patrem illud precium non tantum approbasse set eciam acceptasse (unde dicit Ysaias, ubi supra, Si posuerit pro peccato animam suam, videbit semen longevum, et voluntas Domini in manu eius dirigetur ¹⁷¹ ):- omnino consequitur quod Deus Pater Christum precium nostre salutis recepit. Et ita precium quod suum erat recepit; Caput (inquit) viri est Christus, caput autem Christi est Deus, I Cor. xi. 3; et I Cor. iii. 23, Vos autem Christi, Christus autem Dei; et in Psalmis dicit propheta in Christi persona ad Deum, Domine Deus meus, in te speravi ¹⁷² ; et innumerabilies in Scripturis exprimitur Deus dominus esse Christi: unde conclusionem negare non audeo, racione tamen humanitatis, quia Christus secundum divinam naturam dominium habere non potest. Set peto ut, sicut racionem dominacionis divine michi ostenderas, sic modum recipiendi precium quod est suum exponas, ut emptor Deus veraciter dici possit.

Ric.

Bene de Christo hec sentis, et pro viribus tua vota perficiam: cum quia liber homo domino terreno subiectus spontanea voluntate se efficit servum illius pro aliquo beneficio sibi impenso (esto, pro * liberacione a captivitate cuiusquam crudelis tiranni, aut pro redempcione delicti in eundem dominum suum commissi, seu ex alia causa huiusmodi), satis constat quod dominus ille dominium novum recipit illius hominis, cuius dominus ante erat, et precium recipit quod est suum. Item, cum rex quisquam a duce sibi subiecto ducatum recipit, ex causa aliqua supratacta, rex ipse recipit a subdito suo precium quod est suum; et habet in terris illis duo dominia, cum antea non habuit forsitan nisi unum: ubi si libet primum ac primum regis dominium in ducatu regnum, et secundum do-minium ducatum poterimus appellare. Item, si a comite duci illi subiecto rex comitatum suum ex pari causa reciperet, ipse rex iterum reciperet ¹⁷³ quod est suum, et haberet ¹⁷⁴ in comitatu illo tria dominia regnum, ducatum, et comitatum: ac si idem rex a barone comitatui illi subiecto ex causa consimili (scilicet, pro precio redempcionis sui delicti in ipsum, aut alio modo predicto) baroniam suam reciperet, et idem rex sic rem suam reciperet, et haberet in possessionibus baronie illius quartum dominium, scilicet, baroniam. Pariter insuper si a milite baronie subiecto simili condicione rex suas terras reciperet, quod suum erat antea reciperet, et haberet in milicia sive feodo militari quintum dominium; et ita sextum haberet, si a subiecto milicie illi suas possessiones reciperet. In singulis casibus reciperet pro precio quod est suum: nimirum igitur si Deus id possit.

IOHANNES.

Quamvis cuncta hec habeant veritatem, tamen non michi videtur ex illis exemplis sequi de Deo; quoniam isti domini diversa possunt habere dominia, et illorum uno retento possunt alia abdicare, et ea, si eis offerantur, recipere iterato, et ob hoc possunt eis dari pro precio: Deus vero non videtur capax dominiorum huiusmodi, ita ut possit aliquando admittere et alias ea abicere; quoniam ex hoc videretur, ut homines, quo-quomodo mutabilis: et ob hoc non michi videtur quod Deus possit aliquam rem pro precio sibi datam recipere.

RICARDUS.

Istud non sequitur; quia non amplius argui potest Deus mutabilis acquirendo sive admittendo dominium, ut tecum loquar in isto consimiliter ¹⁷⁵ , quam homo terrenus. Non autem semper et necessario mutatur homo, cum acquirit dominium, aut saltem ius, quod est materialis causa dominii; cum dormienti nonnunquam iuniori fratri, seniore moriente, hereditas seu ius hereditatis de novo acquiritur; nec in hoc iunior dormiens est mutatus. Pariter, si iunior a seniore fratre dominium terrarum habuerit ad vitam senioris, dumtaxat moriente seniore, iunior ignorans et forsitan dormiens illud amittit dominium, ob hoc nequaquam in seipso mutatus: sicuti, cum sol (ut loquuntur philosophi) * alicuius naturaliter nascentis in terra de novo pater efficitur in seipso, propter hoc penitus non mutatur; quanto magis nec Deus mutatur ¹⁷⁶ , cum suo modo, si sic diceretur, acquirit dominium? unde nec hoc recte de hominibus supponebas. Item, non magis convincitur Deus mutabilis, quia talia dominia minus proprie loquendo recipit et reicit successive, quam quia rerum de novo existencium et consequenter pereuncium dominia sibi acquirit seu recipit cum gignuntur, et illa amittit cum pereunt; nec potuisset a principio quicquam creare, nisi noviter acquisisset rerum ipsarum dominium: et tamen non puto quod ita desipias ¹⁷⁷ ut Deum in presenti, cum res gignuntur, aut in primaria rerum creacione mutatum affirmes; sane semper conformiter tecum loquendo intelligo, ita ut nichil in Deo sit novum.

Ioh.

Satis memini quod supra secundo capitulo extat dictum; unde non aliud intelligo, cum dico Deum acquirere super rem aliquam novum dominium, quam cum Deum noviter illius rei dominum esse affirmo: et tamen ligatus remaneo ¹⁷⁸ ; tu vincula mea dissolve.

Ric.

Scrutare Scripturas: ecce enim, oblaciones Abel et Caym per eorum liberam voluntatem Deus sibi noviter acquisivit, sicut patet Genesis iv ¹⁷⁹ . Primogenita insuper filiorum Israelis ac iumentorum ipsorum sibi sanctificari precepit ut sua, Exod. xiii. 2: sic eciam decimas, primicias, hostias, et quascunque oblaciones sibi factas gratuito ab origine mundi successive suo dominio acquisivit, sicut babes Levit. ultimo et Num. xviii. capitulis. Constat igitur Deum dominio suo plura noviter acquisisse, non solum ex rerum origine, set eciam quod res existentes prius suo dominio aut saltem sibi noviter acquisivit: unde apostolus Paulus (ut legitur Act. xx. 28) dixit, Attendite vobis et universo gregi in quo vos Spiritus sanctus posuit episcopos, regere ecclesiam Dei quam acquisivit sanguine suo. Constat autem eos antea extitisse, quos eos appellans ecclesiam Deum dicit suo sanguine acquisisse.

Ioh.

Negare non possum Deum aliqua prius existencia noviter acquisisse; set sic michi videtur rerum illarum novum dominium accepisse.

Ric.

Econtra michi videtur, scilicet, quod in hiis aut in aliis acquisitis que preerant Deus nullum novum dominium acquisivit.

Ioh.

Hec non credam, nisi probaveris.

Ric.

In illis rebus acquisitis a Deo Deus ante acquisicionem plenum, immo plenissimum atque sufficientissimum, habebat dominium; igitur illarum rerum Deus frustra novum adventicium dominium admisisset, cum precedens dominium suum ad omnem actum dominii circa res illas possibilem plenissime suffecisset. Est enim philosophica regula naturalis, Frustra ponitur per plura fieri quod potest fieri per pauciora; set intelligo, eque faciliter et eque perfecte: Deus autem omnipotens et omnisapiens* nichil agit frustra aut recipit. Aliam huius rei accipe racionem.

Ioh.

Ad accipiendum me promptissimum exhibebo.

Ric.

Cum Deus res aliquas sic sibi ex aliorum oblacione sive donacione acquirit ¹⁸⁰ , si, sicuti potest (iuxta premissa de donacione Dei), communicando, sine diminucione sui dominii, illa donata sibi donanti iterato donaverit; consequitur quod permanebit in eo dominium prius ex donacione facta sibi acceptum; quoniam dat secundo ut primo donavit, communicando (scilicet) non transferendo nec minuendo suum dominium: et ita post secundam donacionem amplius dominium seu multiplicius Deo remanet quam ante primam donacionem habebat, quia remanet ei illud dominium acquisitum. Hoc autem stare non potest, quoniam sic Deus, secundo acquirendo et tercio donando secundum, suum novum acquisitum dominium retineret; et post terciam acquisicionem et quartam donacionem haberet tercium retentum novum dominium; et ita vicibus innumerabilibus progrediendo respectu eiusdem donati, semper plurificaret Deus sua dominia: quod est nimis absurdum, nimis superfluum, atque monstrum.

IOHANNES.

Iam inopinate affirmo quod, cum Deus per donacionem seu empcionem, seu alio quovis modo, rem aliquam dominio suo acquirit, nullum acquirit seu recipit novum dominium, sicuti in exemplo supra posito de Guillelmo si ipse suis donatoribus ius sibi ab eis collatum totaliter refutaret, aut sibi datum donatoribus redderet, nullum propter hoc aliud dominium quam prius habebant haberent, scilicet, primi datores; et ob hoc (ut michi videtur) facultatem emendi atque vendendi in Deo compellor penitus abnegare.

RICARDUS.

Non compelleris nisi velis; quoniam sic donatarium, sicuti emptorem aut venditorem, Deum debes pariter abnegare: ex quo tam vendicio quam empcio, quantum concernit factum, ad duas vicissim donaciones consequitur, immo ex donacionibus duabus efficitur, hoc excepto quod donacio propter receptum precii nominis sui formalem sensum amittit: cum enim unus dat socio suo pro pane pecuniam, ille econtra dat pro pecunia illi panem; et ita uterque per duas illas donaciones fit emptor, uterque fit venditor: non enim dubium quin commutacio rerum sine pecunia est vera empcio atque vendicio in presenti, sicut fuerat ante institucionem pecunie; nec propter invencionem monete isti termini amiserant sensum suum priorem: et ob hoc ita veraciter et ita proprie quoad sensum terminorum venditur pro pane pecunia, sicut econtra. Unde Christus dedit se precium pro nobis et pro peccatis nostris (sicud iam supratacta patenter ostendunt); unde Genesis xlvii. 19, Eme nos in servitutem regiam, et prebe semina, ubi semen pro precio computatur. Cum ergo fatearis Deum dare dona hominibus, et econtra affirmas homines Deo dare sive offerre a Deo recepta donaria, si ista duplex donacio sive tradicio rerum pro precio de rebus diversis fieret, sic vicissim non poteris* empcionem et vendicionem inter Deum et hominem denegare: ex quo super extrinsecum actum donacionis empcio nonnisi tradicionem precii, et vendicio nonnisi recepcionem precii ob-lati importat. Nec hoc omisit Scriptura frequenter exprimere: ait enim Salvator, Date et dabitur vobis (Luc. vi. 38), et Date elemosinam, et ecce, omnia munda sunt vobis (Luc. xi. 41); Da pauperibus et habebis thesaurum in celo (Marc. x. 21); Peccata tua elemosinis redime (Daniel. iv. 24): hec omnia fieri debu-erunt per homines vendendo elemosinam aut pro relaxacione peccaminum aut pro vita eterna; adducta eciam secundo precedente capitulo supra de redempcione nostra per Christum istud patenter ostendunt. Insuper, sine elemosine dacione, sola bona voluntate (ut videtur) hec empcio per Ysaiam exprimitur, Ysa. lv. 1, Omnes, inquit, sicientes venite ad aquas, et qui non habetis argentum, properate, emite et comedite; venite, emite absque argento et absque ulla commutacione vinum el lac: et statim sequitur, Inclinate aurem vestram, et venite ad me; audite et vivet anima vestra (Ysa. lv. 3); ubi vitam, quam proclamando venalem Deus exposuit, propter inclinacionem auris et accessum ad eum donare spopondit. Et utinam nundinarum harum clementissimus institutor mercacionis huius modum et formam, quem sine argento et sine commutacione posse fieri exprimit, nostris sensibus caligantibus reseraret.

Ioh.

Eundem invocemus Iesum ducem et lucem, quanto valemus ardencius: et perge circa hoc propalando que dederit.

Ric.

Si nobis dantibus elemosinam Deo vel eius procuratori pauperi Deus elemosine nullum recipit novum dominium, et tamen vere donatarius per nostram donacionem Deus efficitur; primo consequitur quod donacio nec communicacionem dominii prius habiti a donante, nec eius translacionem nec constitucionem in donatario novi dominii necessario habet annexam: saltem, cum aliquid Deo donatur per hominem, de communicacione non ambigis quin nostrum dominium, quod a Deo per communicacionem habemus, communicatori nostro communicare iterato non possumus, cum ipse illud dominium nobis communicatum in infinitum plenius nobis possideat; de translacione proximo est probatum, scilicet, quod omnino in Deum non cadit; de constitucione novi in Deo dominii ibi ex eisdem racionibus est probatum quod in Deo nullum novum dominium rei preexistentis possit constitui. Item, de abdicacione dominii, cum ¹⁸¹ aliquid Deo donatur, si ad statum primorum parentum recurras, clarius apparebit quod Adam offerendo aliquid Deo non abdicavit a se rei oblate dominium, quoniam illud fuit et est integrum in omnibus iustis de sua progenie (ut inferius ostendetur): et ne hoc sine racione prescribam, ecce, non dubitas quin Adam, postquam obtulit aliquid Creatori indigencie articulo, potuit nichilominus illo uti, sicut David licite* usus est panibus proposicionis Deo oblatis, fortassis per ipsum, quibus sacerdos quisque pariter in casu consimili uti potuerat; sic quod, circumspectis dominiis omnibus preter dominium a Deo super rebus collatum, nemo potuit Deo donando suum dominium abdicare.

Ioh.

Ita michi videtur: set nichilominus hii qui Deo dant aliquid videntur abdicare dominium quod habebant.

Ric.

Potest sic esse, set non est necessarium ita esse; quoniam esto quod Adam, cum solus erat, non habens nisi dominium sibi a Deo collatum, Deo aliquid obtulisset sive donasset; nequaquam (ut hec ultima racio affirmat) illud suum unicum, quod tunc habebat, dominium abdicasset; licet civile dominium in dando taliter abiecisset.

IOHANNES.

Ista confiteor, dum tamen istud dominium primi parentis esse inabdicabile affirmes robustius.

RICARDUS.

Sic fiet inferius suo loco. Dic ergo qualiter dici potest donacio condicionibus istis absentibus.

Ioh.

Si dixero quod possessio rei in Deum transfertur, cum res ab homine Deo donatur, ut ob hoc dici possit donacio Deo facta; quid dicis?

Ric.

Sicut nec in Deum cadere potest novum preter rerum originale dominium, sic nec rei cuiusquam que prefuit nova possessio; cum illa possessio omnino in illo esset inutilis atque cassa in quo plenissima atque sufficientissima ante fuit possessio omnis rei, scilicet, conservacio cuiuscunque, qua Deus portat omnia verbo virtutis sue (ut Paulus affirmat ad Hebreos i. 3): et pariter de omni iure novo rei preexistentis concluditur, scilicet, quod non potest Deus noviter advenire, quia penitus esset in Deo cassum et vacuum: et sic constat quod possessio rei que prefuit nequaquam noviter Deo poterit advenire. Igitur, cum per acquisicionem alicuius iuris Deus adquirere rem non possit, cum nichil civile humanum congruat Creatori, omnino consequitur quod per amissionem aut imminucionem sive restriccionem in ¹⁸² alio alicuius iuris vel tituli seu rei acquisite a Deo, Deus rem de novo acquirat; scilicet, ex hoc quod quis Deo offerendo rem ipsam, eius dominium aut possessionem, seu aliud ius in ipsa, a se abdicat, abicit, respuit, restringit, minuit, aut amittit: sic enim res ipsa appropriari amplius Deo quam ante dici potuit congruenter, cum prius Deo et illi donanti communis extiterit; sicuti in exemplo prefato de admittentibus socium ad suum commune dominium, si ille admissus discederet, dominium commune amplius appropriaretur illis quam ante, sine acquisicione novi dominii seu alterius iuris; et ita admissus, sic abdicando suum ius, posset res illas quarum habebat dominium predonatoribus suis dare.

Ioh.

Alium modum quo Deus donatarius esse possit non video.

Ric.

Provide ita sentis. Cum igitur habens a Deo per solam communicacionem rerum dominium, sicut Adam accepit, non possit dominium suum sibi communicatum* abicere (ut predixi), consequitur quod per amissionem, imminucionem, aut restriccionem dominii rei donate aut iuris alterius habiti in re ipsa, preter illud dominium, dici debet donare. Cum igitur rem ipsam penitus non possit abicere retento eius dominio, cum adhuc res vere sua remaneat existente in ipso rei ipsius dominio, consequens est quod donacio talis sit a ¹⁸³ Deo per abieccionem alicuius iuris seu tituli inferioris dominio in re ipsa Deo donata: aut aliter, si poteris invenire.

IOHANNES.

Sic est, nec aliter donacio fieri Deo potest.

RICARDUS.

Verum, quia inseritur in predicta scriptura Ysaie, Emite absque auro et argento et absque ulla commutacione vinum et lac ¹⁸⁴ , patenter innuitur quod precium Deo datum (in casu ipsius Scripture) a donante nullatenus abdicatur, quin pocius ad ementis seu precium offerentis commodum detinetur. Constat enim per illud quod sequitur, Inclinate aurem vestram et venite ad me; audite et vivet anima vestra ¹⁸⁵ , quod per solam bonam voluntatem, qua itur et venitur ad Deum, sit ista mercacio vite promisse. Nec minus est patens quod bona voluntas nequaquam hoc casu abicitur sive amittitur, quin verius propter optinendam salutem perseveranter tenetur, ut sit verum, Qui perseveraverit usque in finem hic salvus erit, Mat. xxiv ¹⁸⁶ . 13: et quanto ardencius detinetur ista voluntas, precium vite promisse, tanto detinens amplius promereretur et titulo eam possidet graciori, quia offerens Deo de suo lucro talenta et ipsa ex nova donacione retinet, et eciam a Deo recipit ampliora; Date, inquit, illi qui habet decem talenta, Mat. xxv. 28. Igitur habemus vendicionem et empcionem cum Deo sine commutacione et per consequens sine abdicacione ac eciam diminucione rei Deo donate aut cuiusvis iuris habiti in re ipsa vendita; nisi aliud ius ¹⁸⁷ nondum per nos tactum abdicari dicatur seu eciam commutari: et per eandem racionem idem sine abdicacione de donacione consequitur, scilicet, quod potest fieri sine rei donate abdicacione ac diminucione et cuiuscunque iuris ipsius.

IOHANNES.

Nescio quid contra proferre, et tamen conclusionem falsam ¹⁸⁸ existimo.

RICARDUS.

Nimirum: quia forte non merearis ¹⁸⁹ instanter hoc modo intra supratactas nundinas ¹⁹⁰ Salvatoris sic mercari, intra ergo in cellulam interiorem tui ingenii, et discerne quid in ista mercacione amittitur et quid in ea restringitur.

Ioh.

Luce duce iam cerno quod bona voluntas mercantis salutem, quecunque sit illa, minuit aliquid de cupiditate terrena, ex qua procedunt in nobis naturaliter quatuor carnales ac flende notissime passiones, tristicia, leticia, timor, amor: et hec cupiditas affeccio commodi a pluribus nuncupatur, que sequitur ita naturam nostram corruptam quod, licet* minui possit, non tamen potest in hac vita consumi; per omnem tamen actum caritatis minuitur ista affeccio, et eius regimen sive dominium cum suis pedissecis suprascriptis. Igitur mercator vite eterne (ut michi videtur), cum offert Deo voluntatem bonam, abdicat aliquid sui iuris, etsi non in voluntate Deo accepta, saltem in hac sua sibi congenita cupiditate terrena seu ipsius familia; quoniam aliquid In hoc casu (ut estimo) istius naturalis affeccionis aufertur per hoc quod actus aliquis mercatorius vite eterne in voluntate producitur.

Ric.

Prudenter ista intelligis: quoniam, cum lex huius cupiditatis sive affeccionis seu naturalis imperii, quod quiscunque habet super actus sue libere voluntatis, sibi vendicat ut actus talis propter commodum proprium carnale principaliter semper agatur; cum actus ipse propter Dei gloriam precipue exercetur, non solum quasi chamo seu freno constringitur ipsa cupiditas, set veraciter tam carnales passiones tristicie, leticie, timoris, atque amoris, quam eciam ipsa naturalis affeccio, que vocatur cupiditas, in sua natura sive essencia minuitur, sicut subiecta sive essencia seu natura vicii moralis minuitur crescentevirtute morali.

Ioh.

Iam cerno clarius quam credebam accipere, quod cupiditas per istam oblacionem bone voluntatis Deo et lex sua, que verius est tirannis ¹⁹¹ , restringitur atque minuitur; et sic in ipso taliter offerente regimen cupiditatis, quod vere est suum, quia sibi congenitum, pro parte prudenter amittitur, abdicatur, atque abicitur; et sic bonam voluntatem aut seipsum ad obsequendum Deo offerens, ius aliquod abdicat quod est suum, licet lex cupiditatis ius minus proprie appelletur: et ob hoc apercius meo iudicio dici potest quod sic bonam Deo offerens voluntatem aliquid de suo iure abdicat aut amittit.

Ric.

Cave ne non recte inferas cupiditatis amitti ius aliquod in hoc casu, quamvis in se ipsa cupiditas minuatur; quoniam dominium naturale, quale habet voluntas super intrinsecos actus suos (iuxta illud supradictum a Deo ad Caym, Sub te appetitus illius, et tu dominaberis illius ¹⁹² ), non est intrinseca cupiditas; quoniam istud dominium est in angelis confirmatis, et erit in nobis in patria: set cupiditas est unum instrumentum istius naturalis dominii, et gracia est aliud instrumentum ipsius. Dominium enim consequitur liberam voluntatem, tanquam proprietas naturalis iuste nature racionalis (ut infra clarescet); non autem ita eam consequitur ista cupiditas. Unde consequitur quod in vendendo voluntatem bonam Deo hoc modo nullum dominium rerum, set instrumentum eius, minuitur; et ipsum dominium, quoad regimen suum sive usum, restringitur; et pariter est cum quis talem voluntatem simpliciter Deo donat aut seipsum dat suo obsequio,* quod ibi fit vera donacio sine abdicacione iuris cuiusquam, si cupiditas ius dici non debeat. Item, esto quod cupiditas ius dicatur: cum ipsa non abdicatur a voluntate mercante, nisi forte per accidens, quia voluntas illa bona veniendi ad Deum et audiendi que consulit hoc intendit, scilicet ¹⁹³ , tyrannum mentis impeditivum operum bonorum abicere, que intencio non est necessaria ad donacionem bone voluntatis predictam; consequitur quod voluntas naturalis non ¹⁹⁴ abdicat aut abicit, nisi forte per accidens, ex hoc quod actus suus quem efficit, quia naturaliter contrarius est cupiditati, ideo naturali accione eam diminuit. Unde constat quod nec donacionem nec vendicionem bone voluntatis efficit talis abieccio: et ita consequitur quod sola refleccio dominii naturalis et sue possessionis conformis super actum huiusmodi, qua vult actum solum ad Dei gloriam aut pro vita eterna deflectere, ubi ex iure dominii posset actum ad carnale commodum retorquere, istam vendicionem aut donacionem agit seu efficit; quoniam per restriccionem huiusmodi actus ipse actus quoquo ¹⁹⁵ modo amplius propriatur Deo quam ante, nullo iure per hoc in Deo aut in homine acquisito, perdito, seu minuto.

IOHANNES.

Letanter hec video set qualiter ista restriccio efficit vendicionem sine commutacione non video, sicut fit commutacio cum homo res suas extrinsecas Deo donat, ut patuit statim supra.

RICARDUS.

Commutacio aut habet abdicacionem seu mutacionem dominii aut possessionis seu proprietatis annexam, sicut ex sensu eius grammaticali apparet; qualis abdicacio non fit in actu voluntatis, cum Deo ipsa voluntas pro vita eterna offertur sive donatur: de cupiditatis tamen regno aliquid deperit (ut est dictum); set, quia illud non manet, commutari dici non poterit: et ideo, cum illa voluntas pro vita eterna Deo donatur, sine eius et cuiuscunque rei alterius commutacione, fit empcio vite eterne iuxta predictam Ysaie scripturam. Constat igitur empcionem et vendicionem, sicut et donacionem, ad divinum dominium pertinere.

Ioh.

Libens fateor ita esse: nec de locacione possum ambigere, que ultra commodacionem amplius nichil habet quam precii capcionem, sicut nec vendicio ultra donacionem amplius habet quicquam quin Deo conveniat, ex quo Deus (ut in proximo est ostensum) precium quod est suum potest recipere: unde de nullisactibus dominii per me superius numeratis possum ambigere, quin veraciter de suis rebus Deo conveniant; quoniam qui potest rem vere suam donare, vendere, commodare, atque locare, mutare et multiplicare potest, et pro voto aliter libere commutare, quo omnia unde exulto peperit ¹⁹⁶ michi de Dei donacione mea abieccio.

RICARDUS.

Possessio a possideo derivatur, quod verbum a preposicione post vel per (pro perfecte) descendit: unde sensum capit, ex hoc quod re acquisita cuiquam, ita ut sic sub sua facultate remaneat, ut ea re libere uti possit, tune non circa rem illam laborat, set post laborem acquisicionis iam est quietus, et sedet, vel quia perfecte rem habet, non solum in dominio set in possessione perfecta, sedere dicitur possidendo. Cum igitur Deus per actum creacionis habeat rerum omnium verum dominium, et res consequenter (natura, dico, non tempore) sint habite a Deo ita libere quod actu alio previo non eget ut liberime rebus utatur; non video quin Deus, sicut habet verissime et propriissime dominium, sic habet propriissime possessionem omnium rerum atque verissime. Item, sustentacio rerum a Deo supra descripta est verissima causa et propriissima possidendi, non dubium, aut verissime ac propriissime dicta possessio; unde non oportet ambigere quin possessio, sicut dominium, propriissime Deo conveniat.

Ioh.

Gaudeo me id scire: set estimo quod sic est de commodacione, sicut de donacione et locacione et empcione ac vendicione, mutacione, multiplicacione, et aliis similiter; nisi fallar quod omnes hii actus verissime ac propriissime Deo conveniant.

Ric.

Si isti actus omnes aut alii qualescunque sint proprii actus dominii veri et proprii dicti, omnino consequitur quod in quo reperitur vere ac proprie dominium, vere ac proprie reperiuntur omnes hii actus; et in quo est propriissime dominium in eo propriissime reperiuntur proprii sui actus: cum igitur in Deo reperiatur verissime ac propriissime dominium (iuxta probata superius), satis patenter consequitur quod in Deo reperiuntur verissime ac propriissime omnes hii actus proprii dominii.

IOHANNES.

Sic mihi videtur (ut dixi superius): set quia Paulus apostolus dominum Iesum Christum ¹⁹⁸ dixisse affirmat, Beacius est magis dare quum accipere (Act. xx. 35), videtur accepcio et precipue accepcio precii esse alienum penitus a virtute, cum nobilior esset actus ille quo res vendita emptori traditur, si emptor precium nullum acciperet; et ita videtur quod precium a Deo recipi non deberet: unde non videtur quod vendicio Deo conveniat.

RICARDUS.

Apostolus Paulus affirmat, Qui matrimonio iungit virginem suam bene facit, et qui non iungit melius fact? (I Cor. vii. 38): non recte igitur infers precium recipi non debere, quia melius esset non recipere.

Ioh.

Cum quis non eget, omnino videtur contra bonum virtutis recipere.

Ric.

Non semper est ita, set potest habundans in casu sancto ¹⁹⁹ recipere, puta, cum expedit magis ad bonum promovendum commune quod ipse habeat precium quod admittit* quam emptor, illud distributurus pauperibus; ubi emptor de illo precio suam cupiditatem forsitan saciaret.

Ioh.

Noli ita agere mecum, ut tantum meas raciones infringas: set pocius michi ostende quomodo sine vicio cupiditatis Deus potest recipere precium rem suam vendendo, cum nullo sit egens ²⁰⁰ , intelligo, quoad naturam divinam; quoniam in nostra natura pro nobis egenus est factus, ut dicit apostolus, 2 Cor. viii. 9.

Ric.

Cum ad commodum offerentis seu vendentis Deo Deus quid recipit, non ad commodum Dei nullo egentis, virtutis est ita per donacionem et per empcionem recipere, quoniam in sic proficiendo homini claret erga illum et exercetur divina dileccio, cuius exercicium semper est virtutis, non vicii: et ob hoc e contrario agit Deus, non recipiendo munus a malis, nolens eos in offerendo proficere; unde habes dictum per Malachiam pro-phetam dicentem, Non est michi voluntas in vobis, dicit Dominus exercituum, et munus non suscipiam de manu vestra (Malach. i. 10); unde constat Dominum nolle recipere propter primam culpam hominis munus eius, nolens eum in offerendo proficere.

Ioh.

Hec de divino dominio pertractata in hoc loco mihi sufficiunt: fac si placet novum exordium de dominiis ceteris que a divino dominio derivantur.